mavzu. Mukammal bozor va monopoliya raqobatbardosh bozorlar Monopol bozorlar reja: Raqobatbardosh bozorlar Raqobat

7-mavzu. Mukammal bozor va monopoliya 1

7-MAVZU. MUKAMMAL BOZOR VA MONOPOLIYA
1 Raqobatbardosh bozorlar

2 Monopol bozorlar

REJA:
1. Raqobatbardosh bozorlar
Raqobat -bozor subyektlari iqtisodiy manfaatlarining to‘qnashuvidan iborat bo‘lib, ular o‘rtasidagi yuqori foyda va ko‘proq naflilikka ega bo‘lish uchun kurashni anglatadi.
Iste’molchi va xaridorlar o‘rtasida
Ishlab chiqaruvchi va sotuvchilar o‘rtasida
Raqobat
Ko‘proq naflilikka
erishish
Ko’proq foyda olish
Asosiy maqsadlari
Hozirgi bozor iqtisodiyotida raqobatning quyidagi asosiy vazifalarini ajratib ko‘rsatish mumkin:
1. Tartibga solish vazifasi;
2. Resurslarni joylashtirish vazifasi;
3. Innovatsion vazifa;
4. Moslashtirish vazifasi;
5. Taqsimlash vazifasi;
6. Nazorat qilish vazifasi.
Raqobatning asosiy turlari
Tarmoq ichidagi raqobat
Tarmoqlararo raqobat
Raqobat miqyosiga ko‘ra
Yalpi ichki mahsulotning ishlab chiqarish tarkibi, foizda

Tarmoqlar	2000	2004	2008	2012	2013	2014	2015	2016	2017
Sanoat	14,2	17,5	22,3	24	24,1	24,0	24,3	22,8	23,9
Qishloq xo‘jaligi	30,1	26,4	19,4	17,5	17,4	17,4	16,7	16,2	17,3
Qurilish	6	4,8	5,6	5,9	6,4	6,7	7,3	6,6	6,1
Xizmatlar sohasi	37,2	37,2	43,4	44,9	43,9	43,3	42,9	43,9	42,5
Sof soliqlar	12,5	14,1	9,3	7,7	8,2	8,6	8,8	10,5	10,2

TARMOQLARARO RAQOBAT
Рақобат усуллари
Нархсиз
Нархли
Ғирром
Ҳалол
Салбий ҳолатларга барҳам бериш
Иқтисодий усулларни қўллаш
Сифат
Демпинг
Нархлар жанги
Нархни пасайтириш
Шавқат-сизлик
Тажовуз-корлик
Хизмат
Raqobatning usullari
G‘irrom raqobat
Raqobatlashuvning noan’anaviy, jamiyat tomonidan e’tirof etilmagan, ijtimoiy ahloq qoidalari doirasidan chetga chiquvchi, noiqtisodiy (ya’ni, jismoniy kuch ishlatish, majburlash, raqiblarning obro‘siga putur etkazish va h.k.) usullaridan foydalanish g‘irrom raqobat deb yuritiladi.
Halol raqobat
– raqobat kurashida jamiyat tomonidan tan olingan iqtisodiy usullarni qo‘llash, o‘zining maqsad va manfaatlariga erishishda umumjamiyat manfaatlariga zid keluvchi holatlarni qo‘llamaslik kabi qoidalarga asoslanadi.
Halol raqobatning quyidagi belgilarini ham ko‘rsatib o‘tish maqsadga muvofiq hisoblanadi:
1

• 
  qalbaki bellashuv, majburiy safarbarlikni tan olmaydi;
  

2

• 
  boqimandalik, befarqlik, yuzakichilik, ko‘zbo‘yamachilik kabi salbiy holatlarga barham beradi;
  

3

• 
  qarindosh-urug‘chilikni, oshna-og‘aynigarchilikni, tanish-bilishlikni, ma’muriy-buyruqbozlikni tan olmaydi
  

Narx vositasida raqobatlashuvda kurashning asosiy usuli bo‘lib ishlab chiqaruvchilarning o‘z tovarlari narxini boshqa ishlab chiqaruvchilarning shunday mahsulotlari narxiga nisbatan pasaytirishi hisoblanadi.

• 
  Narx vositasida raqobatlashish usullaridan biri – demping narxlarni qo‘llashdir.
  

Narxsiz raqobat

• 
  raqobat kurashining asosiy omili tovarlarning narxi emas, balki uning sifati, servis xizmat ko‘rsatish, ishlab chiqaruvchi firmaning obro‘-e’tibori hisoblanadi.
  

Narxsiz raqobat usullari ichida marketing muhim ahamiyatga ega bo‘lib,

• 
  u mahsulot ishlab chiqarish va sotish jarayonini talabga moslashtiruvchi tadbirlar tizimidan iborat. Bozor iqtisodiyoti sharoitida talabni yaxshi o‘rgangan va iste’molchilar ehtiyojlarini to‘laroq qondira oladigan korxonalar har doim raqobat kurashida yutib chiqadi.
  

Bozor mukammal raqobatlashgan yoki raqobatlashgan bozor bo‘ladi, agar unda quyidagi shartlar bajarilsa:

1

• 
  sotuvchi va xaridorlar bozorda mahsulot narxi qanday bo‘lsa, shunday qabul qiladilar va ular narxga ta’sir qila olmaydilar;
  

2

• 
  bozorga yangi sotuvchilarni kirishi va sotuvchilarni bozordan chiqishi cheklanmagan;
  

3

• 
  sotuvchilar birgalikda harakat qilish strategiyasini ishlab chiqmaydi;
  

4

• 
  bozor sub’ektlari bozor to‘g‘risida to‘liq axborot olish imkoniyatiga ega.
  

Bunday shartlar bajariladigan bozor mukammal raqobatlashgan bozor hisoblanadi yoki sof raqobatlashgan hamda raqobatlashgan bozor deb qaraladi.