RUS TILI VA ADABIYOTI DARSLARIDA INTERFAOL USULLARDAN
FOYDALANISH USULLARI
Jiyanov O.P., Usmanov A.Sh., Shodmonov J.A., TATU Samarqand filiali
Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan barcha islohotlar inson manfaatlarini
mukammal ravishda ro‘yobga chiqarish, xalqimizga farovon turmush tarzini yaratib
berishdek ezgu maqsadlarga yo‘naltirmoqda. Ushbu vazifalarning qisqa muddatlarda
muvaffaqiyatli hal qilinishi bugungi kunda nafaqat davlatimiz, balki o‘zimiz
yashayotgan jamiyatning har bir a‘zosining bu boradagi sobitqadam va ongli faoliyati
bilan ham bog‗liqdir.
Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining jadallik bilan rivojlanishi,
axborotlar hajmining keskin oshib borishi, turli xil axborot tizimlarining ishlab
chiqilishi, internet tarmog‗i xizmatlarining ortib borishi, turli ta‘limiy portallarning
ishlab chiqilishi muhandis pedagogdan AKT sohasida keng bilim va malakaga ega
bo‘lishni talab etadi.
O‘zbekistonni rivojlangan mamlakatga aylantirishni maqsad qilib qo‘ygan
ekanmiz, bunga faqat jadal islohotlar, ilm-ma‘rifat va innovatsiya bilan erisha olamiz.
Bu haqda prezident Shavkat Mirziyoev O‘zbekistonning yangi parlamentiga
murojaatnomasida to‘xtalib o‘tdi. ―Buning uchun, avvalambor, tashabbuskor
islohotchi bo‘lib maydonga chiqadigan, strategik fikr yuritadigan, bilimli va malakali
yangi avlod kadrlarini tarbiyalashimiz zarur‖ deb ta‘kidladi.
O‘zbekiston Respublikasi xalq ta‘limi tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish
konsepsiyasida ―Uzluksiz ta‘lim tizimi mazmunini sifat jihatidan yangilash,
shuningdek professional kadrlarni tayyorlash, o‘qitish metodikasini takomillashtirish,
ta‘lim-tarbiya jarayoniga individuallashtirish tamoyillarini bosqichma-bosqich tatbiq
etish‖ kabi muhim vazifalar belgilangan.
Respublikamizning barcha sohalarda keng ko‘lamli, yuqori natijalarni
ko‘zlovchi islohotlar amalga oshirilmoqda. O‘qitish jarayoniga zamonaviy pedagogik
texnologiyalarning kirib kelishi ana shu o‘zgarishlarning biridir. Endilikda
383
o‘qituvchidan ijodkorlik va izlanuvchanlik, dars jarayoniga o‘quvchilarni jalb qila
olish, shogirdlarining intellektual ongi haqida yaxshi tasavvurga ega bo‘lish talab
etilmoqda.
Bularni
bilish
uchun
ustoz,
eng
avvalo,
yangi
pedagogik
texnologiyalardan yaxshi xabardor bo‘lishi lozim.
Demak, har bir pedagog bugungi zamon talabidan kelib chiqqan holda o‘z
oldidagivazifasini a‘lo darajada bajarishi kerak. Ustoz o‘quvchiga zamon talabiga
mos dars bera olishi alohida ahamiyatga ega. Buning uchun esa innovatsion jarayon,
interfaol usullarni ta‘lim tizimiga izchil olib kirib kerak.
Rus tili va adabiyoti darslarida interfaol usullar qo‘llansa, bolalardagi chet tilini
o‘rganishga ishtiyoq, ijodkorlikka intilish, his-tuyg‗u, sezgi, idrok faollashadi. Dars
ruhiyati rus yozuvchilari ijodidan audiolavhalar, sifatli, mazmun-mohiyatiga ko‘ra
qiziqarli va ta‘sirli tayyorlangan ko‘rgazmalar, slaydlar, hikmatli so‘zlar, maqollar va
iboralar bilan boyitilsa, o‘quvchilarni his-tuyg‗u orqali bilishga, tafakkur etishga,
go‘zallikni ko‘ra olishga, borliqqa bo‘lgan munosabatini shakllantirishga xizmat
qiladi. Quyida mana shunday usullardan bir nechtasini ko‘rib chiqamiz.
―Muammoli vaziyat‖ usulida
asosiy e‗tibor ta‘lim oluvchi o‘quvchilarni
muammoli vaziyatning sabab va oqibatlarini tahlil qilish hamda ularning yechimini
topish bo‘yicha ko‘nikmalarni shakllantirishga qaratiladi. Bunda muammoli vaziyat
tavsifi beriladi. O‘quvchilar muammoning hal etish, yechish yo‘llarini ishlab
chiqadilar, muammoli vaziyatning kelib chiqish sababini aniqlaydilar. Jamoa holatida
muammoli vaziyat oqibatlari haqida fikr yuritiladi va eng to‘g‗ri yechimlar tanlab
olinadi. Ushbu usul badiiy matnni tahlil qilish darslarida qo‘l keladi.
―Tanqidiy fikrlash‖
usulida o‘quvchiga muammoli savol beriladi. Masalan,
A.S.Pushkinning Yevgeniy Onegin she‗riy romanida Onegin va Lenskiy o‘rnida siz
bo‘lganingizda nima qilgan bo‘lar edingiz? yoki Onegin va Lenskiyning fojiasiga
qaysi omillarni sabab sifatida ko‘rsatasiz? kabi. So‘ng o‘quvchi o‘z fikrini bayon
etadi, dalillaydi, gaplarini isbotlaydi, xulosa chiqaradi. Keyin boshqa 2-3 ta
o‘quvchining ulardan farqli fikrlari tinglanadi. So‘ng birinchi o‘quvchiga qaytiladi va
uning fikrlari keying do‘stlarining qarashlari bilan solishtiriladi, tanqidiy nuqtai
nazardan ko‘rib chiqiladi. Shu asosda bir yoki bir nechta masala yuzasidan tanqidiy
fikrlash asosida muammo yechimini topishga harakat qilinadi. Muhokama yakunida
o‘qituvchi natijalarni umumlashtiradi va muhokamada faol qatnashgan o‘quvchilarni
baholaydi. Bu usulning afzalliklari shundaki, o‘quvchilarning ko‘p qismini
muhokamaga jalb qilish imkoni bor. O‘quvchilarda baxsli savollarni yechish
jarayonida o‘zgalarni tinglash, muloqot olib boorish, turlicha fikrlarni taqqoslash,
analitik fikrlash, to‘g‗ri yechimlarni tanlash malakalari hosil bo‘ladi. Erkin muloqot
muhitida o‘quvchilar zerikmaydi, charchamaydi, ularda baxslashish madaniyati
384
shakllanadi, o‘z fikrini va boshqalar fikrini tanqidiy ko‘rib chiqishni o‘rganadi.
Kamchiligi ko‘p vaqt talab qiladi.
―Guruhlarda ishlash‖ usuli
orqali ham dars samaradorligini oshirish mumkin.
Bunda sinf o‘quvchilari teng miqdorda ikki yoki uch guruhga bo‘linadi. Har bir guruh
rus tili grammatikasiga oid ma‘lum bir mavzuga tayyorgarlik ko‘radi. Guruhlar o‘z
taqdimotlarini namoyish etgach, o‘qituvchi ularni xulosalaydi. Bu usulning afzalligi
bir dars mashg‗ulotida bir necha mavzuni o‘rganish imkonini beradi. Jamoa bo‘lib
ishlash har bir o‘quvchida o‘zini namoyon etish qobiliyatini shakllantiradi.
Ta‘lim jarayonida zamonaviy pedagogik texnologiyalardan foydalanish
bugungi kun talabidir. Darhaqiqat, zamonaviy pedagogik texnologiyalar ta‘lim
jarayonining unumdorligini oshiradi, o‘quvchilarning mustaqil fikrlash qobiliyatini
shakllantirib, ularda bilim olishga ishtiyoq va qiziqishni oshiradi, ilmiy axborotlarni
mustahkam o‘zlashtirish, ulardan amaliyotda erkin foydalanish ko‘nikma va
malakalarini shakllantiradi. Pedagogik texnologiyaga asoslangan ta‘lim jarayonida
o‘qituvchi va o‘quvchi faoliyat doirasi aniq belgilanadi, ta‘limni tashkil etishning
aniq texnologiyasi ko‘rsatildi. Bolaning ongi va tafakkuri ayni shakllanayotgan ta‘lim
jarayonida o‘qituvchining mahorati, uning pedtexnologiyalarni amaliyotga tadbiq eta
olishi, ta‘lim berishning yangi-yangi usul va yo‘l-yo‘riqlarini izlashi, ilg‗or
pedagogik tajribalardan ijodiy foydalana olishi juda muhimdir. Ta‘lim jarayonida
interaktiv metodlardan foydalanish ta‘lim samaradorligini oshiradi, o‘quvchini
ta‘limning markaziga olib chiqadi.
Bu metodlarning o‘ziga xosligi shundaki, ular faqat pedagog va o‘quvchining
birgalikda faoliyat ko‘rsatishi orqali amalga oshiriladi. Bunday pedagogik hamkorlik
jarayoni o‘ziga xos xususiyatlarga ega bo‘lib, ularga quyidagilar kiradi:
- o‘quvchining dars davomida befarq bo‘lmaslikka, mustaqil fikrlash, ijod etish
va izlanishga majbur etishi;
- o‘quvchilarni o‘quv jarayonida bilimga bo‘lgan qiziqishlarini doimiy ravishda
bo‘lishini taminlashi;
- o‘quvchining bilimga bo‘lgan qiziqishini mustaqil ravishda har bir masalaga
ijodiy yondoshgan holda kuchaytirishi;
- pedagog va o‘quvchining hamisha hamkorlikdagi faoliyatini tashkillanishi.
Pedagogik texnologiyaning eng asosiy negizi – bu o‘qituvchi va o‘quvchining
belgilangan maqsaddan kafolatlangan natijaga hamkorlikda erishishlari uchun
tanlagan texnologiyalariga bog‘liq deb hisoblaymiz, yani o‘qitish jarayonida, maqsad
bo‘yicha kafolatlangan natijaga erishishda qo‘llaniladigan har bir talim texnologiyasi
o‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasida hamkorlik faoliyatini tashkil eta olsa, har ikkalasi
ijobiy natijaga erisha olsa, o‘quv jarayonida o‘quvchilar mustaqil fikrlay olsalar,
385
ijodiy ishlay olsalar, izlansalar, tahlil eta olsalar, o‘zlari xulosa qila olsalar, o‘zlariga,
guruhga, guruh esa ularga baho bera olsa, o‘qituvchi esa ularning bunday faoliyatlari
uchun imkoniyat va sharoit yarata olsa, ana shu o‘qitish jarayonining asosi
hisoblanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |