126
bostirish bahonasida Xitoy Koreyaga qo'shin yuborgan edi.Yaponiya ham o'z
qo'shinlarini shu bahona bilan Koreya hududiga kiritdi. 1894 yil iyul oyida
Yaponiya urush harakatlarini Xitoyning o'ziga qarshi qaratdi. Urush e'lon
qilmay turibXitoyning bir qancha kemalariga hujum qilib, cho'ktirib yubordi. 1-
avgust kuni urush rasmiyravishda e'lon qilindi. Avgust-noyabr oylari orasida
Yaponiya Xitoyni Koreyadan «siqibchiqardi». Keyin esa Port-Artur (Lyaodun)
portini bosib oldi.1894
yil sentyabrida Xitoy Shimoliy flotidan ajraldi. 1895 yil
fevraligacha Shandun yarimorolidagi Veyxay portini ham yaponlar oldi. Nihoyat,
1895 yil 17 aprelda Yaponiyaning Simonoseki shahrida bitim tuzildi. Xitoy
Tayvan, Lyaodun, Penxu orollarini Yaponiyaga berdi. Shansi, Syuychjou,
Xanchijou, Chunsin portlarini «ochib» qo'ydi. Yaponiya Xitoyda istagan joyda,
xohlagan sanoat korxonasi qurish huquqini oldi. Bitimning Lyaodun orolini
Yaponiyaga berish haqidagi bandiga Rossiya va boshqa davlatlar qarshi bo'lishdi.
Bu holYaponiyani Rossiya chegaralariga juda yaqinlashtirib qo'ygan edi. Xitoy
endigina sanoatlashuv yo'liga qadam qo'yganda xorijiy davlatlar tomonidan talon-
taroj qilinishi xalq ahvoliga og'ir ta'sir ko'rsatdi. Xitoyning to'g'ri taraqqiyot
yo'liga olib chiqish haqida turli ilg'or ijtimoiy g'oyalar shakllandi.Bularning
hammasi yaxlit ma'noda XIX asr oxirlarida Xitoyda islohotchilik harakati deb
ataldi.Islohotchilar Xitoyning parchalanib ketish xavfini tushunar edilar. Eng
xavfli dushmanlar – Yaponiya, Rossiya, Fransiya, Angliya va AQShning
nayranglarini fosh qilardilar. Harakat g'oyaviy rahbarlaridan Kan Yu-vey, Lyan Si-
Chao, Mey Men-Xualar manjur-sin hukmdorlari nomiga memorandumlar yozib,
islohotlar qilinishini taklif etishdi. Shu davr ijtimoiy harakatlarida Sun Yat Sening
o'rni alohida edi. U Xitoyni inqilob yo’liga yetaklagan «rahnamo» edi. Sun Yat
Senning «Xitoy uyg'onish jamiyati» nomli tashkiloti manjurlarning Sin sulolasini
ag'darib tashlab, Xitoyda demokratik milliy davlat tuzish uchun kurashar
edi.Yapon-Xitoy urushidagi mag'lubiyat islohotchilik harakatini yanada
«jonlantirdi». 1897 yili Kan Yu-veyning beshinchi murojaatiga javoban nihoyat
imperator islohot haqida farmon berdi. Imperator farmoni bilan «100 kunlik
islohotlar» davri boshlandi. Isiohotlar Xitoyni kuchli zamonaviy davlatga
aylantirishga qaratilgan edi. Kan Yu-vey safdoshlari hukumatga kiritildi. Sanoat,
transport, kon, xom- ashyo, qishloq xo'jaligi tarmoqlarini davlat qo'lida to'plashga
harakat qilindi. Ammo bular eskilik tarafdori bo'lgan yuqori tabaqa zarbasiga
uchradi.1898 yil 21 sentyabrda islohotchilar dushman harbiy qismi boshliq to'da
davlat to'ntarishi qilib, barcha islohotlarni bekor qildi. Imperator Tuan Suy
qamab qo'yilib, idorasiz «qo'g'irchoq» podshohga aylantirildi. Islohotchilarning
keng demokratik o'zgarishlar yo'liga chiqmaganliklari ularning mag'lubiyatiga
sabab bo'ldi. Kan Yu-vey boshliq bu islohotchilar aslida imperator
hokimiyatini saqlab, uning ishtirokida davlatni qayta tuzmoqchi edilar. Bu yo'l
tub o'zgarishlarga olib borishi qiyin edi.
Do'stlaringiz bilan baham: