Navoiy davlat pedagogika instituti tarix fakulteti “Umumiy tarix” kafedrasi

Xalq qo'zg'olonlari va ijtimoiy harakat 
Xitoyda XX asr oxiridagi ijtimoiy harakatda «Ixetsyuan» (uni «ixetuan» 
deb ham yuritiladi) yashirin tashkilotining o'rni katta bo'ldi. Bu tashkilot tarixi 
XVII asrga, Xitoyni manjurlar bosib olgan davrga taqaladi. O'sha davrda 
«baylyanszyao» («Oq nilufar») yashirin tashkiloli tuzilgan bo'lib, uning qanoti 
«Ixetsyuan» (tinchlik va adolat uchun ko'tarilgan musht) deb atalar 
edi.«Ixetsyuan» lar manjur Sinlarini haydab chiqaramiz, chet elliklarni yo'qotamiz 
shiori bilan ish ko'rardilar.1899 yili ixeyutsan harakati qo'zg'olon tusini oldi. 

---

127 
Bu tarixda «boksyorlar qo'zg'oloni» deb ham nom olgan edi. Qo'zg'olon markazi 
Shandun, Chjili viloyatlari edi. Tyansnzin tumanida qo’zg'olon alohida yutuqqa 
erishdi. Ixetuanlar Yaponiyaga tovon to'lashni to'xtatish, Tayvanni Xitoyga 
birlashtirish kabi talablarni qo'ydilar, «Chet elliklar yo'qolsin, sotqin hokimlarning 
boshi chopilsin» shiorlari bilan chiqdilar. Sin hukumati qo'zg'olondan cho'chib 
qoldi. Chunki, ixetuanlar poytaxt va viloyatlarning qariyib yarmini qo'lga tutib 
turgan edilar. 1900 yili hukumat qo'zg'olonchilarga qarshi yuborgan qo'shin 
yengildi.Qo'zg'olonchilarning 
yaxshi 
uyushgan 
otryadlari 
chet 
mamlakatlarning konsulxonalariga, savdogarlarga, missionerlarga hujum qilib, 
Pekinga yurish boshladilar. Lyuyiun yonida hukumat qo'shinlari tor-mor etildi. 
Pekinda ixetuanlarning hokimiyati o'rnatildi.Ixetuanlar qo'zg'olonini chet el 
kapitalistik doiralari Xitoyga bostirib kirish uchun bahonaga aylantirdilar. 1900 yil 
iyunda Xiloyning Dagu porti bosib olindi. Imperator Guan Syuning xotini Sisi 
bosqinchlarga qarshi urush e'lon qilib, xalqni urushga ko'tarish o'rniga ixetuanlarga 
qarshi kurash boshlab yubordi. Ixetuanlar Pekinda chet el elchixonalarini o'rab 
oldilar. Germaniya elchisi va Yaponiya elchixonasining maslahatchisi o'ldirildi.