Navoiy davlat pedagogika instituti tarix fakulteti “Umumiy tarix” kafedrasi

Rossiyaning chekka o’lkalardagi siyosati 
Rus hukmron doiralarining zulmi ko’p millatli Rossiya xalqlari yelkasiga 
og’ir yuk bo’lib tushdi. Chorizm milliy madaniyat muassasalarini yo’q qilib, 
“ruslashtirish” siyosatini o’tkazdi.Polshada milliy bank yo’q qilindi, u “Visla bo’yi 
banki” deb ataladigan bo’ldi. Maktablargina emas, butun ma‘muriy tashkilotlar 
“ruslashtirildi”.Finlyandiyada Fin pochtasi tugatildi.Ruslashtirish siyosatiga zo’r 
berildi. Hatto Buxoro va Xivaning man-man degan amaldorlari Rossiyaga borib, 
o’qib kelishga majbur qilingan edi, “Rus-tuzem” maktablari tuzildi, ularda rus 
dasturi va tili asoslarida ta‘lim berilardi.Umuman XIX asr oxiri va XX asr 

---

117 
boshidagi ahvolga nazar tashlarkanmiz, jahon maydonida eski kuchlar o’rnini 
yangilari egallaganini ko’ramiz, jumladan, ilgari iqtisodiy baquvvat va ilg’or 
bo’lgan davlatlardan Fransiya, Angliya, yosh davlatlar - Germaniya, AQSH, 
Yaponiya tomonidan qisib qo’yila boshlandi.Natijada, yuqorida qayd etilganidek, 
Angliya-Fransiya davlatlari 1904 yilda bir-biri bilan yaqinlashdilar.1907-1914 
yillardagi xalqaro vaziyatning xususiyati shundan iborat bo’ldiki, mehnat bilan 
kapital o’rtasidagi, rivojlangan davlatlar bilan ularning mustamlakalari kapitalistik 
davlatlar o’rtasida o’zaro ziddiyatlar keskinlashib ketdi. Chorizmning 
Yaponiyadan yengilishi natijasida Rossiyaning Uzoq Sharqdagi bosqinchilik 
rejalari barbod bo’ldi. Eron, Afg’oniston, Turkiyadagi ta‘siri kamaydi.1907 yil 13 
avgustda Peterburgda Rossiya bilan Angliya o’rtasida Eron, Afg’oniston, Tibetdagi 
manfaatdor doiralar chegaralarini belgilash to’g’risida bitim imzolandi. Angliya-
Rossiya bitimidan ko’zlangan maqsadlardan biri Osiyo xalqlarining o’sib 
borayotgan ozodlik harakatiga qarshi, eng avvalo, Eron inqilobiga qarshi 
kurashmoq uchun ingliz-rus kuchlarini birlashtirish edi. Shu yili ularga Fransiya 
ham qo’shildi. Bu bitim Yevropaning bir-biriga qarshi turgan ikkita harbiy-siyosiy 
blokka “Antantaga”-Rossiya, Angliya, Fransiya va ularning ittifoqchilari 
Germaniya, Avstriya-Vengriya, Italiyaga bo’linishini tugalladi. Bu birinchi jahon 
urushiga olib borgan yo’ldagi “muhim” bosqich bo’ldi. Shunday qilib Rossiya 
birinchi jahon urushiga tayyorlana boshladi.