97
yidda shovinistik tashkilot - German ittifoqi tuzildi. «Qirol Prussiya ustida,
Germaniya ustida, Germaniya dunyo ustida» -degan shior ilgari surildi.Germaniya
Yevropa urushiga tayyorlanishi bilan birga yirik German kapitalining talabiga
ko’ra mustamlakalar bosib olishga kirishdi. 1882-yil Bremen savdogarlari
Afrikaning janubi-g’arbiy sohilidagi Angra-Peken buxtasiga keldilar. Ular 200 ta
eski miltiq va 2000 marka badaliga yerli qabila boshlig’idan anchagina hududni
sotib oldilar. Germaniya bu yerni 1884yil aprelida o’z protektoratideb e‘lon qildi.
Afrikaga amaldorlar va soldatlar yuborildi. Ularning Yangi yerlarni bosib olishga
urinishi mahalliy xalqning qattiq qarshiligiga uchradi.
Mustamlakachilar qurol
ishlatdilar. Nemis qo’shinlari afrikaliklar manziliga to’satdan hujum qilib, aholini
vahshiylarcha qirdilar. 1884 yil yozida Germaniya Afrikaning o’rta qismidagi
Togo va Kamerun hududlarini, 1884 yil avgustda Gvineyaning shimoliy qismini va
unga yondosh orollarni bosib oldi. 1885 yilda esa Afrikaning sharqiy qismidagi
hududlarni va Zanzibar orolini zabt etdi. Bu hudud «Germaniya sharqiy Afrikasi»
degan nom oldi. XIX asrning 90-yillarida Germaniyaning tashqi siyosatida Yangi
davr boshlandi. German hukmron doiralari o’z hududlarini
kengaytirish uchun urushga tayyorlana boshladilar. Imperator Vilgelm I davrida
Bismark imperiya siyosatini teng huquqli rahbari edi. Vilgelm I ning nabirasi
Vilgelm II taxtga o’tirgach, ko’p narsa o’zgardi. Vilgelm II Germaniya
hukmron doiralari bosqinchilik siyosatining «jarchisi» va faol amalga oshiruvchisi
bo’lib chiqdi. Sotsial-demokratlarga qarshi kurashda
Bismark usullarining
muvaffaqiyasizlikka
uchraganligi,
tashqi
siyosatda,
ayniqsa
rus-german
munosabatlarining yomonlashuvi Bismark siyosatiga qarshi kuchlarni yuzaga
keltirdi. Qat‘iyroq mustamlaka siyosati yurgizishni talab qilgan yirik
burjuaziyaning harakati bilan 90-yillarning oxirida Xitoyning Szyaochjouvan
ko’rfazi va Shandun yarimorolining bir qismi bosib olindi. O’sha vaqtdayoq
Germaniya Tinch okeanidagi Karolina, Marianna orollarini va Samoa orolining bir
qismini egallagan edi. Bundan oldin, 1885 yilda u Marshall orollarini qo’lga
kiritgan edi.1900-yilda Germaniya boshqa g’arb davlatlari bilan birga Xitoyda
milliy ozodlik harakatini bostirishda ishtirok etdi. Xitoyda German jazo qo’shinlari
general Valderze boshchiligida deyarli qurolsiz bo’lgan
xitoyliklarga nisbatan
mudhish yovuzliklar qilib, ayollar va bolalarni o’ldirdi. Imperator Vilgelm II
Xitoyga qo’shin yuborar ekan, yuzsizlik bilan shafqat qilmaslikni, asir olmaslikni
tavsiya qildi, «toki bundan buyon, hatto ming yildan keyin ham Xitoy nemisga ola
qarolmaydigan bo’lsin» dedi. Chunki, Xitoyda nemis vakili Ketteler o’ldirilgan
edi. 1895 yil Shimoliy dengizni Boltiq dengizi bilan tutashtirgan Kil kanali
ochildi. 1898 yilda Reyxstag harbiy flot qurishning keng dasturini qabul
qildi.Afrikada «bizni quruq qoldirishdi» deb hisoblagan German hukmron doiralari
«qo’ldan ketganlarning» o’rnini Yaqin Sharqda to’ldirmoqchi bo’ldilar. Ular
Sharqqa intilganlarida Kichik Osiyo, Suriya, Mesopatamiya va Falastinda
joylashib olmoqchi edilar, chunki bu yerda dunyodagi eng boy neft konlari, g’alla
va paxta xom ashyosi bor edi. Nemis bankiri Simens tashabbusi bilan Berlinni Fors
qo’ltig’i bilan bog’lovchi temir yo’l qurish rejasi tuzildi.
Germaniya Sharqqa,
Turkiyaga, slavyan xalqlariga yurishini Sharqqa yurish» shiorida ifodaladi. 1898
yilda Vilgelm II «Hazrati Iso qabri»ni ziyorat qilish bahonasi bilan Falastinga
98
bordi. U safar vaqtida Turkiya sultoni bilan uchrashib, reja orqali Bosfordan
Kichik Osiyo orqali Bag’dodga va undan Fors qo’ltig’igacha temir yo’l qurish
to’g’risida kelishib oldi. Bu yo’l «Bag’dod temir yo’li» deb ataladigan bo’ldi. 1903
yilda Turkiya bilan Germaniya o’rtasida bu to’g’rida yakunlovchi bitim imzolandi.
Angliya Germaniyaning Turkiyaga yaqinlashuvidan tashvishga tushib qoldi,
chunki uning o’zi Arabiston bilan Mesopatamiyani bosib olish niyatida edi.
Bundan tashqari, nemislarning Fors qo’ltig’iga chiqishi Angliyaning Hindistondagi
manfaatlarini xavf ostida qoldirardi. Angliya «Bag’dod temir yo’li»ning Fors
qo’ltig’iga chiqishiga yo’l qo’ymaslik uchun 1901 yilda Quvayt ustidan protektorat
o’tkazdi. Nemis hukmron doiralarining rejalari qudratli davlatlar -Fransiya va
Rossiya o’rtasida keskin nizo chiqishiga olib keldi. Germaniya zo’r berib
qurollanishni boshlab yubordi. Armiya soni keskin kuchaytirib yuborildi. Reyxstag
katta harbiy kemalar qurishga va suv osti floti uchun yangidan-yangi mablag’larni
tasdiqlab turdi.
Do'stlaringiz bilan baham: