Fan/modul kodi

Pulning mohiyati 
Biz kunlik nutkimizda ishlatadigan ‖Pul‖ suzining mazmuni iqtisodchilar uchun aloxida 
moxiyatga ega xisoblanadi. Yuzaga kelishi mumkin bulgan chalkashlikdan kochish 
maksadida, odatiy foydalanishdan farkli ravishda iqtisodchilar tomonidan ―Pul‖ suzini 
kay tarika ishlatilishini aniklashtirib olishimiz lozim. Iqtisodchilar pul (yoki pul 
massasi) ni cheksiz ravishda tovar va xizmatlarni ayirboshlashda, shuningdek karz 
majburiyatlarini sundirishda qullaniladigan umumkabul kilingan tulov vositasi sifatida 
belgilashadi. Dollar banknotalari va veksellardan tashkil topgan nakd pullar tulaligicha 
ushbu karashga mos keladi va pullarning bir turi xisoblanadi. Kuplab odamlar pul 
xakida 
gapirishganda, nakd 
pullarni 
nazarda tutishadi. 
(kogoz 
pullar 
va 
tangalar).Agarda, masalan, kimdir sizning oldingizga kelib, shunday desa ― Pulingiz
yoki xayotingiz , ―Pul deganda aynan nimani nazarda tutdingiz? ‖ deyishdan tiyilgan 
xolda siz tezda barcha pullaringizni unga tutasiz. Iqtisodchilar pulning moxiyatini 
fakatgina nakd pullar bilan cheklanishini juda xam tor deb xisoblashadi. Cheklar xarid 
uchun tulov vositasi sifatida ishlatilganligi bois, chek depozitlari xam pul urnida 
kuriladi. Ammo pulning moxiyatini yanada kengrok aniklash zarur: xattoki amaliyotda 
jamgarma depozitlar nakd pullar va chek depozitlarga tezda aylanganligi bois pulning 
urnida ishlatilishi mumkin. Shunday kilib, iqtisodchilar pul yoki pul massasining 
umumiy va anik tushunchasiga ega emaslar. ―Pul‖ suzi tez-tez ―boylik‖ suzi bilan
sinonim sifatida ishlatilishi, tushunchaning moxiyatini yanada murakkablashtiradi.
Odamlar tomonidan ―Joe juda xam boy – uning juda kup puli bor‖suzining aytilishi, 
nafakat uning nakd puli va bankdagi depozitida kup mablag borligini, balki aksiyalari, 
obligatsiyalari, turtta mashinasi, uchta uyi va yaxtasi borligini bildiradi. Uz navbatida, 
nakd pullar ―pul‖ suzining tor ma‘nosini anglatsada, ushbu suzning ―boylik‖
ma‘nosida ishlatilishi juda xam keng ma‘ nosini bildiradi. Iqtisodchilar pullarni (nakd 
kurinishida,talab kilib olinguncha depozitlar va boshkalar) sotib olish uchun 

---

ishlatiladigan va boylik – jamgarilgan mulkning kiymati sifatida farklashadi.oylik uz 
ichiga nafakat pullarni, balki boshka aktivlar kurinishidagi obligatsiyalar, oddiy 
aksiyalar, san‘ at asarlari, er, mebel, avtomobil va uyni uz ichiga oladi. Sheyla – juda
xam zur qalliq, unda juda xam ajoyib ish bor va kup pul ishlab topadi‖ kabi
misolda iqtisodchilar tomonidan ―daromad‖sifatida olingan kursatkich, odamlar
tomonidan ―pul‖ sifatida tavsiflanadi. Ammo daromad bir vakt birligida mablaglar 
okimini bildiradi. Aksincha, pul bu –ayni vakt xolatiga ma‘lum bir summani ifodalovchi 
zaxira xisoblanadi. Agar sizga kimdir uning daromadi 1000 doll. ni tashkil qilganini 
ma‘ lum kilsa, kaysi davr oralig‘ ida (yilda, oyda, kunda) ishlab topilganligi tug‘ risida 
ma‘ lumotga ega bo‘ lmasdan, siz ushbu daromad kam yoki kup ekanligini ayta 
olmaysiz. Kimdir sizga uzining chuntagida 1000 AQSh dollari borligini ma‘ lum kilsa, 
siz ushbu summaning kam yoki ko‘ pligi to‘ g‘ risida aniq tasavvurga ega bo‘ lasiz. 
Eslab utish joizki, ushbu kitob cheklovlarsiz tovarlar va xizmatlarni ayirboshlashda 
qullaniladigan pulning umumkabul kilingan tulov vositasi,shuningdek, daromad hamda 
boylikdan tashqari qarz majburiyatlarini so‘ ndirish vositasi sifatida o‘ rganishga 
bag‘ ishlangandir.Shuningdek, natural xo‘ jalikning rivojlanib borishi, jamiyatda 
mehnat taqsimotini shakllanishiga olib kelgan. Vaqt o‘ tishi bilan odamlar o‘ rtasida 
mahsulot ayirboshlash jarayoni rivojlanib, ishlab chiqarishning ixtisoslashuv jarayoni 
ro‘ y bera boshlagan. Xususan, pulning vujudga kelishida chorvachilikning 
dehqonchilikdan ajralib chiqishi, keyinchalik hunarmandchilikning shakllanishi juda 
muhim ahamiyat kasb etdi. Ushbu davrda, odamlar o‘ rtasida mahsulotlarni faol 
ayirboshlash jarayoni boshlandi. O‘ sha davrdagi ayirboshlash munosabatlarini 
faollashishiga asosiy omillar sifatida quyidagilarni keltirish mumkin: 

ishlab chiqarishning natural xo‘ jalik shaklidan tovar ishlab chiqarish davriga 
o‘ tishi; 

ishlab chiqaruvchi sub‘ ektlarning bir – biriga o‘ zaro bog‘ liqligining 
vujudga kelishi; 

ayirboshlash jarayonida tovarlar ekvivalentligining ta‘ minlanganligi.