Fan/modul kodi

Valyuta kursi va uning turlari
Iqtisodiy adabiyotlarda valyuta kursi va uni aniqlash xususida juda ko'p 
fikrlar va yondoshuvlar mavjud. Ular ko'p holatda bir-biri-ga mos kelmaydi. 
Buning asosiy sababi valyuta kursi haqida bildirilgan fikrlar turli georgrafik va 
ijtimoiy-iqtisodiy muhitda yaratilganligi bo'lsa kerak. 
Valyuta kursi bo'yicha iqtisodchi olimlar tomonidan bildirilgan fikr va 
yondoshuvlarning umumiy mazmuni 
"Valyuta kursi-bu bir mamlakat milliy 
valyutasining "bahosini" boshqa mamlakat pul birligida ifodalanishini" 
anglatadi. 
Valyuta kursi valyuta tizimining muhim elementlaridan biri hisoblanadi, 
chunki xalqaro iqtisodiy munosabatlar turli mamlakat-larning milliy valyutalarini 
bir-biriga o'lchashni taqozo etadi. Bu esa valyuta kursi orqali aniqlanadi. Turli 
mamlakatlar valyutalari bir-biriga taqqoslab bahosini aniqlash ishlab chiqarish va 
ayriboshlash jarayoniga asoslanib ularni obyektiv qiymat munosabatlari orqali 
amalga oshiriladi. 

---

289 
Valyuta kursi fundamental va boshqa obyektiv-subyektiv omillar ta'sirida 
doimiy ravishda tebranib turadi, bozorda tovarlar va xizmatlar xajmining o'zgarishi 
hamda pul tizimining ta'sirida valyutalar kursi aniqlanadi va uni aniqlash tartibi 
ham o'zgarib turadi. 
Xalqaro amaliyotda valyuta kursining 
tartibga solib turiladigan va suzib 
yuruvchi 
usullari mavjud. 
Tartibga solinadigan valyuta kursi nazariyasinin tarafdorlari valyuta kursini 
davlat 
tomonidan 
tartibga 
solish 
orqali 
uni 
mamlakat 
iqtisodiyotini 
rivojlantirishning qo'shimcha mexanizmi ekanligini ta'kidlaydi. 
Frantsiya iqtisodchisi Dj. Mid, R. Mandellning fikricha xalqaro bozorlarda 
valyuta kursining doimiy ravishda o'zgarishi milliy iqtisodiyotga salbiy ta'sir 
ko'rsatadi, chunki davlat har doim ham undan samarali foydalana olmasligi 
mumkin, shuning uchun ham davlat milliy valyuta kursini iqtisodiyotning samarali 
rivojlanish yo'nalishidan kelib chiqib o'zi belgilashi lozimligini ta'kidlaydi, 
Amerikalik iqtisodchi E. Birnbaum valyuta kursi davlatlararo tashkil etilgan 
xalqaro moliyaviy tashkilotlarning o'zaro kelishuvi asosida o'rnatilishi lozimligini 
ta'kidlaydi. 
Valyutaning suzib yuruvchi kursining nazariyasi tarafdorlari asosan 
neoklassik yo'nalishdagi iqtisodchilar hisoblanadi. Jumladan, ularning qatoriga 
M.Fridmen (Chikago maktabining yo'lboshchisi), F.Maxlup (Prinston universiteti), 
A.Lindbek 
(Stokgolm 
universiteti), 
G.Djonson 
(Chikago 
va 
London 
universitetlari), L. Erxard, G. Girsh, E. Dyurr (Germaniyaning Freyburg maktabi) 
va boshqalar kiradi. 
Valyutaning suzib yuruvchi kursining qattiq valyuta kursidan quyidagi 
afzalliklari mavjud: 
-
mamlakat to'lov balansini avtomatik tarzda tartibga soladi; 
-
mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy yo'nalishlari bo'yicha siyosatni tashqi 
aralashuvsizlar tanlash imkoniyatini beradi; 
-
valyuta savdosini rivojlanishiga keng imkoniyat beradi, bozordagi talab va 
taklif asosida kimdir yuttiradi kimdir esa yutadi; 

---

290 
-
xalqaro savdoni rivojlanishini rag'batlantiradi; 
-
valyuta bozori valyuta kursini davlatga nisbatan tez va aniqroq aniqlash 
imkoniyatini beradi. 
Har bir mamlakat valyuta kursining qanday usulini joriy etishni mustaqil hal 
etadi. Bunga qator omillar ta'sir etadi, jumladan, mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy 
holati, mamlakat bank tizimida pul-kredit siyosatining o'ziga xos xususiyatlari, 
iqtisodiyotning barqarorligi va raqobatbardoshligi kabilar shular jumlasidandir. 
Valyuta kursining tartibga solinadigan usuli amaliyotda qo'llanilganda 
milliy valyutaning kursi asosan Markaziy bank tomonidan o'rnatiladi, valyuta 
kursining ushbu turi asosan iqtisodiyotni ma'muriy boshqarish sharoitiga xosdir. 
Bu sharoitda valyuta kursi mamlakat Markaziy banki tomonidan derektiv 
ko'rsatilgan tarzda joriy etilib, tovar va xizmatlar bahosi ma'muriy usulda joriy 
etiladi. Bunday sharoitda, asosan milliy valyutalar boshqa mamlakat valyutasiga 
erkin ayirboshlanmaydi. 
Valyuta kursining suzib yuradigan turi, bozor iqtisodiyoti sharoitidagi tovar-
pul munosabatlarida keng joriy etilib, bunda milliy valyutalarning xorijiy 
mamlakatlar valyutasiga nisbatan kursi talab va taklif asosida o'rnatiladi.