Tijorat banklari faoliyati tahlili indd

O‘zbekiston Respublikasi aksionerlik-tijorat 
«O‘zsanoatqurilishbanki» depozitlarining passivlar 
hajmidagi salmog‘i
(yil boshiga, foizda)
Depozitlar 
turi
2010-y. 2011-y. 2012-y.
2012-yilda 2010-yilga
nisbatan o‘zgarishi, punkt
Passivlar jami
100,0
100,0
100,0
X
Shu jumladan:
– depozitlar
15,8
21,5
18,4
+2,6
Mazkur bankda tahlil qilingan davr mobaynida depo-
zitlarning passivlarning umumiy hajmidagi salmog‘ida 2,6 
punktga oshganligi ijobiy holat hisoblanadi. Chunki depo-
zitli manbalar boshqa resurs manbalariga nisbatan arzon 
va barqaror bo‘lgan moliyalashtirish manbayi hisoblanadi. 
Ushbu o‘sish, asosan, muddatli depozitlar summasining yu-
qori sur’atlarda o‘sishi hisobiga ta’minlangan. Chunonchi, 
2012-yilda muddatli depozitlarning o‘sishi 2010-yilga nis-
batan 11,1 martani tashkil qildi.
Bankning depozitlarga muqobil bo‘lgan resurs manba-

---

30
larining tahlil qilingan davr mobaynida o‘zgarishi quyida-
gicha bo‘ldi: 2012-yilda banklararo kreditlar summasining 
2010-yilga nisbatan o‘sishi 34,8 foizni tashkil qildi. Bu esa, 
sezilarli darajadagi o‘sish hisoblanadi.
«O‘zsanoatqurilishbanki» hukumatimizning iqtisodiy si-
yosatini hayotga tatbiq etishda muhim rol o‘ynayotgan yirik 
tijorat banklaridan biri hisoblanadi. Bankning bu mavqe-
yi uning depozit-ssuda operatsiyalarining mohiyatiga bevo-
sita ta’sir qiladi. Mazkur ta’sir bankning kreditlari hajmida 
hukumat tomonidan kafolatlangan kreditlarning salmog‘ini 
yuqori ekanligida va resurslarning umumiy hajmida mar-
kazlashgan resurslarning salmog‘i yuqori ekanligida namo-
yon bo‘ladi.
Rivojlangan xorijiy mamlakatlar tijorat banklarining re-
surs bazasi hajmida markazlashgan resurslarning salmog‘i 
juda kichik. Chunki rivojlangan xorijiy davlatlarning bank 
amaliyotida Markaziy bankning kreditlaridan tijorat bank-
larining faoliyatida doimiy moliyalashtirish manbayi sifatida 
foydalanilmaydi. Markaziy bankning kreditlaridan, odatda, 
tijorat banklarining faoliyatida yuzaga keladigan qisqa mud-
datli pul mablag‘larining yetishmasligini qoplash maqsadida 
foydalaniladi. Shuning uchun ham markaziy bank tomoni-
dan tijorat banklariga beriladigan kreditlarning asosiy qis-
mi overdraft kreditlaridan iborat. O‘zbekiston Respublika-
si bank amaliyotida esa, iqtisodiyotning ustuvor tarmoqlari-
ni kreditlash uchun zarur bo‘lgan resurslar tijorat banklari-
da mavjud emas. Shuning uchun ham iqtisodiyotning ustu-
vor tarmoqlariga xizmat ko‘rsatayotgan mamlakatimizning 
yirik tijorat banklarining balansida markazlashgan kreditlar-
ning salmog‘i yuqori hisoblanadi.
Biz yuqorida yirik tijorat banklarining depozit siyosa-
ti holatini tahlil qildik. Endi kichik xususiy tijorat bankla-
rining depozit siyosatiga xos bo‘lgan xususiyatlarni ko‘rib 
chiqamiz.

---

31
Respublikamizning kichik xususiy banklarining asosiy 
qismida transaksion depozitlarning depozit bazasi hajmida-
gi salmog‘i yuqori. Shunisi xarakterliki, kichik xususiy tijo-
rat banklarida muddatli depozitlarning depozitlar umumiy 
hajmidagi salmog‘i juda kichikligicha qolmoqda.
Kichik xususiy banklarning ayrimlarida aholining mud-
datli omonatlarini jalb qilish borasida sezilarli ishlar olib 
borilmoqda. Masalan, «Kapitalbank»da aholining mud-
datli omonatlarining jami depozitlari umumiy hajmidagi 
salmog‘i 2010-yilning 1-yanvar holatiga 63,2 foizni tash-
kil qildi.
Xulosa qilib aytganda, respublikamizning yirik tijorat 
bank larida depozit siyosatini amalga oshirish borasida sezi-
larli ishlar amalga oshirilmoqda. Ayni vaqtda, ularning de-
pozit siyosatining sezilarli kamchiliklardan xoli emasligi 
tahlil natijalaridan ko‘rinib turibdi.