14-mavzu. Innovatsion biznesda narx siyosati

14.2.
 
Narx siyosatini shakllantirish 
Narx bilan iste’molchilar о‘rtasiqa juda chambarchas aloqadorlik mavjudki, uni 
iqtisodiy tamoyillar: talab qonuni, talabning narx ravonligi, bozor segmentatsiyasi bilan 
izohlash mumikin. Talab qonuni iste’molchilar odatda qimmat narxlarga qaraganda arzon 
narxlarda kо‘proq tovarlar sotib olishini ifodalaydi. Ammo har qanday tovar ham «narx-

---

miqdor» aloqadorligiga tо‘g‘ri kelavermaydi. Ayrim mahsulotlarga talab shundayki, 
muayyan sharoitlarda yuqoriroq narxlar kо‘proq tovar aylanmasi hajmini ta’minlaydi. 
Bunday tovarlar bozorning ayrim segmentlariga mо‘ljalalngan - bо‘lar qimmatbaho 
avtomobillar, kemalar, zeb-ziynat buyumlari, muyna va boshqalar. 
Ikki narx segmenti yaqqol kо‘zga tashlanadi: «narx» xaridori va «sifat» xaridori bor. 
Kо‘pincha xaridorlar sifatga nisbatan ishonch bildirib, ortiqcha pul sarflaydilar. Yuqoriroq 
narxlar guyo ularga sifatga nisbatan ishonch bildirib, bu ayniqsa noxush oqibatlarga olib 
kelishi mumkin bо‘lgan mahsulotlar xaridida kо‘p kо‘zatiladi. 
Narx ravonligi iste’molchilarning xarid qilinadigan tovarlar miqdori nuqtai nazaridan 
narx о‘zgarishlariga о‘ta sezuvchanligini belgilaydi. 
Amalda talab ravonligini uch kо‘rinishi, ya’ni ravon talab, noravon talab hamda 
yakka (unitar) talabga bо‘lish mumkin. 
Bozor ravon talab vaziyatida narxlardagi о‘zgarishlarga о‘ta sezuvchan bо‘ladi. 
Bozor noravon talab vaziyatida narxlardagi о‘zgarishlarga yetarli darajada sezgirlik 
kо‘rsatmaydi. 
Yakka ravonlik vaziyatida sotuvchilar kо‘p bо‘lgan, ularning bir mahsulot urnini 
ikkinchisining mahsuloti bosa oladigan joylarda kо‘zga tashlanadi. Kо‘pgina qishloq 
xо‘jaligi mahsulotlariga talab yakka ravonligi aks ettiradi. Shunday qilib, narxlardagi 
о‘zgarishlar talab va taklifga muvofiq kо‘tarilib- pasayib turadi, mahsulot ishlab 
chiqaruvchilar xoxishi bilan narx belgilanmaydi. 
Azaldan talab darajasi narxlarning eng yuqori chegarasini kо‘rsatadi, ya’ni bu 
chegaradan yuqorida tovar ayirboshlash umuman mumkin bо‘lmaydi. Ammo 
iste’molchilar mahsulotni xayolidagi yagona kat’iy narxda izlaydi. 
Marketologning vazifasi xam bozor belgilaydigan chegaralar doirasida maqbо‘l narxlarni 
topish hisoblanadi. Kо‘pgina firmalar bozorlardagi turli narxlarni tadqiq tadbiq tekshirish, 
urinbosar tovarlar narxi darajasini raqiblar narxni urganish yuli bilan statistik taxlil qilish 
usuli, grafik ekspert baholovchi usullaridan foydalanib, talab о‘zgarishini о‘lchashni 
о‘tkazishga intiladi. 
Ma’lumki, xarajatlar ishlab chiqarish xajmining kо‘payishi yoki kamayishi bilan 
bog‘liq xolda о‘zgarish-о‘zgarmasligia qarab doimiy, shartli-doimiy, о‘zgaruvchan 
turlarga bо‘linadi. Doimiy xarajatlar chiqarilgan mahsulot xajmiga qarab о‘zgarmaydi. Bu 
xarajatlar tarkibiga qurilma va asbob-uskunalar amortizatsiyasi, mulk solig‘i (daromad 

---

solig‘i), qо‘shimcha xarajatlar va boshqa chiqim turlari kiradi. 
О‘zgaruvchan xarajatlar ishlab chiqarish xajmiga bog‘liq xolda о‘zgarib boradi, unga 
xom-ashyo, materiallar, ish xaqi va boshqalar kiradi. Shartli-doimiy xarajatlar boshqarish 
bilan bog‘liq ayrim xarajatlar, yordamchi materiallar olishga ketadigan chiqimlar va 
boshqalar kiradi. 
Tо‘liq xarajatlar jami doimiy va о‘zgaruvchan xarajatlar yigindisidan tashkil topadi. 
Shuningdek, ishlab chiqarishning chegaralangan (marjinal) xarajatlar xam hisoblanadi. Bu 
xarajatlar ishlab chiqarish xajmi kо‘paygan (kamaygan) hollarda bir mahsulot birligiga 
tо‘liq xarajatlarning kо‘payishi (kamayishi)ni ifoda etadi. Shunday qilib, firma xarajatlari 
tarkibi, dinamikasi, miqdori narx uchun minimal darajani tashkil etadi, chunki bu 
xarajatlarlardan pastroq narx xech qanday foyda bermaydi.