I мавзу: Иқтисодий ўсиш курсининг мазмуни вазифалари ва унга таъсир этувчи омиллар

Барқарор иқтисодий ўсиш
- бу узоқ вақт давомида иқтисодиѐтни юқори 
суръатлар билан ўсиб боришидир. Макроиқтисодиѐт назарияси ва жаҳон 
амалиѐти кўрсатишича мамлакатларни йиллик ЯИМни ўсиш суръати 7% дан 
кам бўлмаса ЯИМнинг ҳажми 10 йилда 2 марта кўпаяди. Аксинча ЯИМнинг 
йиллик ўсиш суръати 10% дан кам бўлмаса, мамлакат ЯИМ ҳажми 7 йилда 2 
марта кўпаяди. 
Бозор иқтисодиѐтига ўтиш шароитида иқтисодий ўсиш сураътларини 
таъминлаш, иқтисодиѐтни мамлакат шиддат билан бир иқтисодий тизимдан 
кейинги иқтисодий тизимга ўтишда мамлакат иқтисодиѐти юқори иқтисодий 
ўсиш суръатларига эришиш керак бўлади. 
Юқори иқтисодий ўсиш 
суръатлари
- бу амалга оширилган мувозанатлаштирилган макроиқтисодий 
сиѐсатни, 
иқтисодиѐтни 
эркинлаштиришни, 
ишлаб 
чиқаришни 
модернизациялаш ва техник қайта қуроллантиришга қаратилган таркибий 
ўзгаришлар жараѐнларини жадаллашуви ва чуқурлашувини натижасидир. 
Иқтисодчи олимлар дуч келган муаммолардан бири бу иқтисодий ўсишнинг 
турлилиги бўлиб ҳосбланади. Чунки баъзи давлатлар юқори ўсиш суръатлар 
билан, баъзи давлатлар ўртача ўсиш суратлар билан, базилари эса умуман 
иқтисодий ўсиш кўзатилмаган баъзида умуман иқтисодий ўсиш ўрнига 
иқтисодий пасайиш (стагнация) ҳолатлари кўзатилар эди. Ушбу ҳолатларни 
баҳлаш ва илмий асослаш учун 20 асрда кўплаб олимлар изланишлар олиб 
борганлар. Ушбу изланишларнинг энг умумийлашгани ва мувофақиятли 

---

9 
якунлаган иқтисодчи олим Халқаро ривожлантириш ва тараққиѐт жаҳон банки 
иқтисодчиси Лент Притчет томонидан олиб борилган изланишлар бўлиб 
ҳисобланади. Унинг фикрича иқтисодий ўсиш турлари қуйидаги 6 турга 
бўлинади (у ҳар бир иқтисодий ўсиш турни географик маконлар номи билан 
ифодалаган):
2
1.
Юқори адирлар;
2.
Адирлар; 
3.
Платолар; 
4.
Чўққилар;
5.
Текисликлар; 
6.
Денверлар (бунда текисликлардан чўққиларга ўтиш даври назарда 
тутилади). 
Юқори адирлар, 
бунда Питч мамлакат аҳоли жонбошига тўғри келадиган 
ЯИМ йиллик 3 % оралиғидаги юқори ўсиш сураътини назарда тутади. Бундай 
ўсиш тенденциясига эга бўлган давлатлар асосан шарқий осиѐдаги 11 та 
мамлакатлар (Япония, Гонконг, Корея, Малайзия, Сингапур, Тайвань, Таиланд), 
баъзи Европпа мамлакатлари (Кипр,Ирландия,Мальта) ва Африкадаги Ботсвана 
мисол бўла олади (1.1.1-расм).