O. T. Alayiya, sh. Q, Q o d ir o V a. N. Q q d ir o V, sh. H. H a m r o q u lo V e. H. H a lilo y

M iya о ‘za n in in g to n ik refleksla ri.
M iya 
о ‘za n in in g -
b u lb ar 
b o ‘lim ning va ayniqsa m ezensefal b o ‘lim ning eng m uhim funksiyasi 
shuki, u gavdaning fazodagi v aziyatiga qarab 
m uskullar tonusini
q a y ta ta q sim la y d i.
M u sk u lla r to n u si re fle k s y o ‘li b ila n q a y ta 
taqsim lanib, gavda m uvozanatining saqlanishini ta ’m inlaydi.
R.M agnus xilm a-xil tonik reflekslam ing jam i y ig ‘indisini ikkita 
guruhga b o ‘ldi: 1) gavdaning fazodagi m uayyan vaziyatini taqozo 
q ila d ig a n
sta'tik refleksla r',2)
g a v d a n in g su rilish i b ilan y u z ag a 
chiqadigan stato-kinetik reflekslar. Statik reflekslam ing o‘zi ikkita katta 
guruhga ajratiladi. Birinchi guruhi gavdaning muayyan vaziyatini yoki 
fazasini ta ‘m inlaydi va 
vaziyat reflekslari
yoki 
pozatonik reflekslar
deb
ataladi. Ikkinchi guruh gavdaning g ‘ayri tabiiy vaziyatdan norm al 
vaziyatga qaytishini ta ’m inlaydi va 
rostlash reflekslari deb
ataladi.
Vaziyat reflekslarida tonus qayta taqsim lanadi, M asalan, q o ‘l yoki 
oyoqning yozuvchi m uskullari tonusi kam ayib, bukuvchi m uskullar 
tonusi oshadi. Bunday reflekslarni 
uzunchoq m iya m arkazlari
yuzaga 
chiqaradi. G avda vaziyati reflekslarining kelib chiqishida vestibulyar 
a„pparat reseptorlaridan va b o ‘yin m uskullarining proprioreseptor- 
laridan keluvchi afferent im pulslar k atta aham iyatga ega.
Uzunchoq m iyaning tonik reflekslarida labirintlarning ishtiroki.
Tonik reflekslarda labirintlarning aham iyati borligini R.M agnus bilan 
A. de-K leyn quyidagi tajribada k o ‘rsatib berishdi. D eserebratsiya- 
langan hayvonning b o ‘yniga gipsli boylam shunday kiygizildiki, 
hayvon boshi tanasiga nisbatan doim o bir vaziyatda turaverdi va 
shu tariq a, b o 'y in m u sk u lla rin in g p ro p rio re se p to rla ri t a ’sirlan a 
o lm ay d ig a n qilib q o ‘y ild i. S o ‘ng ra h ay v o n ik k a la c h ak k asid an
o ‘tuvchi o ‘k tev arag id a aylantirib turildi. H ayvon orqa tom onini 
pastga qaratib yotsa, yozuvchi m uskullar tonusi m aksim al darajaga 
yetdi; hayvon orqasini yuqoriga qilib yotsa, yozuvchi m uskullar 
tonusi kam aydi. B u h o ld a gavdadagi ham m a qism larning nisbiy 
vaziyati o ‘zgarm agani holda faqat o g ‘irlik kuchining gavdaga nisbatan 
y o ‘nalishi o ‘zgardi, bundan anglashiladiki, to n ik refleks yerning 
to rtis h y o ‘n a lis h in in g o ‘z g a rish ig a se z g ir re s e p to rla rd a , y a ‘ni 
vestibulyar apparat reseptoplarida boshlanadi.
114

---

Darhaqiqat, bu tajribalar deserebratsiyalangan, labirintlari yem irib 
q o ‘y ilg a n h a y v o n la r u s tid a q ilin sa , u la r a y la n tirilg a n d a to n u s 
taqsim oti hech bir o ‘zgarm aydi.
U z u n c h o q m iy a n in g to n ik r e f l e k s l a r i bo ‘y i n m u s k u lla r i
p ro p rio resep to rla rin in g ishtiroki.
L abirinti yem irilgan h ayvonlar 
boshining. vaziyati tanasiga nisbatan o ‘zgartirilsa, tonik reflekslarni 
aniqlash m um kin. B oshning tanaga nisbatan vaziyati o ‘zgarganda 
b o ‘yin m uskullarining proprioreseptorlari ta ’sirlanadi, shu sababli har 
xir m uskul guruhlaridagi tonus refleks y o ‘li bilan qayta taqsim lanadi. 
Bosh orqaga engashtirilganda oldingi oyoqlarni yozuvchi m uskullar 
tonusi oshib, keyingi oyoqlarni yozuvchi m uskullar tonusi kam ayadi. 
B o sh k o ‘k ra k q a f a s ig a e n g a s h tir ilg a n d a o ld in g i v a k e y in g i 
oyoqlardagi m uskullar tonusining teskari o ‘zgarishlari ro ‘y beradi. 
Bosh burilganda m uskullar tonusi quyidagicha o ‘zgaradi: bosh qay 
tom onga burilgan b o ‘Isa, o ‘sha tom ondagi oldingi oyoqni yozuvchi 
m u sk u llar to n u si va q aram a-q arsh i tom o n d ag i oyoqni b u kuvchi 
m uskullar tonusi oshadi. B unday reflekslar b o ‘yin m uskullarining 
propriotseptorlariga b o g ‘liq; orqa m iy a b o ‘yin segm entlarining orqa 
ildiziari qirqib q o ‘yilsa, tonus qayta taqsim lanm aydi.
Y uqorida ta sv ir e tilg a n to n ik re fle k sla r d e se re b ra siy a la n g a n
hayvonlarda yaxshiroq k o ‘rinadi, ularda m iyaning yuqoriroqdagi 
bo‘limlaridan keluvchi pulslar manzarani murakkablashtirmaydi. Yangi 
tu g ‘ilgan bolalarda m iyaning yuqoriroqdagi b o ‘lim lari kasallangan, 
M asalan, m iyaga qon quyilgan yoki bosh istisqosi kelib chiqqan 
b o ‘lsa, haqiqiy deserebratsiya nam oyon b o ‘ladi, bunday hollarda 
y u q o r id a g ic h a r e f le k s la r k u z a tilg a n . M iy a s ig a qon q u y ilib , 
gavdasining yarm i falajlangan y a ’ni