O. T. Alayiya, sh. Q, Q o d ir o V a. N. Q q d ir o V, sh. H. H a m r o q u lo V e. H. H a lilo y



Download 12,47 Mb.
Pdf ko'rish
bet50/242
Sana27.03.2023
Hajmi12,47 Mb.
#922030
1   ...   46   47   48   49   50   51   52   53   ...   242
Bog'liq
9df1158b73cf75933e31ab985e68c3b5 NORMAL FIZIOLOGIYA

Ovqat yu tish
m urakkab koordinatsiyalangan reflektor akt b o ‘lib, 
uning yuzaga chiqishida o g ‘iz b o ‘shlig‘i, halqum va qizilo‘ngach bosh 
qism ining k o ‘pgina m uskullari qatnashadi. O vqat yutish akti ikki 
fazadan iborat: 1) ovqat luqm asi shakllanib, halqum b o ‘sh lig ‘iga 
yaqinlashtiriladi; 2) ovqat yutilib, halqum m uskullari qisqaradi, ayni 
vaqtda tanglay pardasi k o ‘tariladi, hiqildoq usti to g 'a y i (epiglottis) 
esa pastga tushadi. Bu mexanizmning birinchi qismi ixtiyoriy ravishda, 
ikkinchi qismi ixtiyorsiz-shartsiz refleks y o ‘li bilan boshqariladi.
108


O vqat yutish aktida uchlik nerv, til-halqum nervi v a adashgan 
nervning afferent sistem alari qatnashadi. O vqat yutish m arkazi shu 
reflektor aktni yuzaga chiqaruvchi k o ‘pgina yadrolarning funksional 
birlashm asidan iborat.
Q usish
halkum va m e ‘da reseptorlari ta ‘sirlanganda, shuningdek 
vestibuloreseptorlar va boshqa b a ’zi reseptorlar ta ‘sirlanganda kelib 
chiquvchi reflektor aktdir. Shu reseptorlardan afferent tolalar orqali 
uzunchoq m iyaga keluvchi im pulslar uzunchoq m iyadagi, shuningdek 
orqa m iyadagi k o ‘pgina effektor neyronlarga boradi.
R efleks y o ‘li b ilan g in a em as, uzu n ch o q m iyaning qism lariga 
o ‘sm a, y a llig ‘lanish jaray o n in in g ta ‘sir etishi yoki k alla ichidagi 
bgsim ning oshishi natijasida ham kishi qusishi mumkin. Qonda erigan 
m oddalar, M asalan, m ikrob to k sin lari va teri ostig a k iritilg an d a 
qustiruvchi b a ’zi dorilar (apom orfin) qusish m arkaziga gum oral y o ‘l 
bilan ta ’sir etishi ham mumkin.
Q usish vaqti da m e’daga kirish y o ‘li ochiladi, ichak m uskullari va 
m e ’da devorlari qisqaradi, qorin pressi va diafragm a m uskullari, 
halqum, hiqildoq, til va og‘iz m uskullari qisqaradi, so ‘lak va ko ‘zyoshi 
chiqadi.
Q u s is h v a q tid a m a r k a z iy n e rv s is te m a s id a g i k o ‘p g in a
markazlarning holati o ‘zgaradi, chunki unda miya o ‘zanining retikulyar 
form atsiyasi ham qatnashadi. R etikulyar form atsiya k o ‘p m arkazlar 
bilan b o g ‘langani uchun uzunchoq m iya bilan orqa m iyaning turli 
qism laridagi neyronlar faoliyatini funksional jihatdan birlashtiradi va 
kelishtiradi, yuqoriroqdagi m arkazlarning holatini o ‘zgartiradi.
A ksa urish
refleks y o ‘li bilan nafas chiqarishdan iborat m urakkab 
akt b o ‘lib, u chlik nervning burundagi re sep to rlari t a ‘sirlanganda 
kelib chiqadi. A ksa urish boshlanganda yum shoq tanglay k o ‘tarilib, 
b u ru n n in g ic h k i te s h ig in i b e r k ita d i, s o ‘n g ra n a fa s c h iq a ris h
m u sk u lla ri q is q a rib , k o ‘k ra k b o ‘s h lig ‘id a g i b o sim n i o sh ira d i
shundan s o ‘ng, burun te sh ig i t o ‘satd an o ch ilad i va b u tun havo 
b u ru n o rq a li z o ‘r b e rib c h iq ib , b u ru n s h illiq p a rd a s ig a t a ’sir 
etayotgan m oddani olib ketadi. A ksa urish aktida til-h alq u m nervi, 
adashgan nerv, til osti nervi va b a ‘zi spinal nerv larn in g afferent 
to lalari qatnashadi.
A ksa u rish kabi 
y o 'ta l
ham h im o y av iy nafas reflek si b o ‘lib, 
h iq q ild o q , k e k ird a k (tra x e y a ) va b ro n x la rn in g s h illiq p a rd a si 
ta ‘sirlanganda kelib chiqadi. A ksa urishga qaram a-qarshi o ‘laroq, 
y o ‘ta ld a burun teshigi berkilm aydi, balki ovoz y o rig ‘i yum iladi.
109


0 ‘pkada zarur bosim vujudga kelgach, ovoz y o rig ‘i to ‘satdan ochiladi 
va t a ‘sir etayotgan m oddani kuchli havo oqim i olib chiqadi. Yo‘talish 
aktida, aksa urish aktidagi kabi, efferent tolalar qatnashadi, afferent 
signallar esa adashgan nerv tolalari orqali o ‘tadi.

Download 12,47 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   46   47   48   49   50   51   52   53   ...   242




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2025
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish