O. T. Alayiya, sh. Q, Q o d ir o V a. N. Q q d ir o V, sh. H. H a m r o q u lo V e. H. H a lilo y

1-rasm. 
Harakat funksiyalarini bajarishda o‘rta miyaning ahamiyati.
1-Tik holatiga о ‘tish, II va Ill-statokinetik reflekslar; a-i-refleks
bosqichlari.
M iy a o ‘z a n in in g f iz io lo g iy a s in i e k s p e rim e n ta l y o ‘l b ila n
o ‘r g a n is h d a u c h ra y d ig a n k a tta q iy in c h ilik sh u n d a n ib o r a tk i, 
hayvonlarning m iya o ‘zani qirqilib q o ‘y ilg an d a tu rli funksiyalar 
buziladi, chunki hayvonlarning har xil turlarida m iyaning shunga mos 
keluvchi b o ‘lim lari turlicha aham iyat kasb etadi. M odom iki shunday 
ekan, odam m iya o 'zan in in g fiziologiyasini tushunm oq uchun turli 
k a sa llik la rd a fu n k siy a la r b u z ilish in i k lin ik a d a k u z a tish m uhim
aham iyatga egadir. Turli kasalliklarda m iya o ‘zani yadrolari yoki 
o ‘tkazuvchi yoT iar zararlanadi.
K eyingi m iyaning о ‘tkazuvchiyo ‘llari.
O rqa m iyadan bosh m iyaga 
bosh m iyadan orqa m iyaga boradigan barcha nerv im pulslari Varoliy 
k o ‘prigi bilan uzunchoq m iyadan o ‘tadi. Bu im pulslardan b a ’zilari 
keyingi m iyada yangi neyronga kiradi, bu neyron esa im pulslarni
105

---

markaziy nerv sistemasining yuqoriroqdagi b o ‘limlariga o ‘tkazadi. Goll 
va Burdax tutamlaridan о ‘tad igan impulslar shunday bo‘ladi. Bir qancha 
o ‘tkazuvchi yo ‘llar, Masalan, lateral kortikospinal trakt, Goll va Burdax 
yadrolaridan boshlanuvchi afferent y o ‘llar keyingi m iyada kesishadi 
(uzunchoq m iyaning ko'tariluvchi y o ‘llari m edial qovuzloq sohasida 
kesishadi). 0 ‘tkazuvchi y o ‘llardan b a ’zilarining tolalari kiritma va m o­
tor neyronlarda sinaps hosil qilib, keyingi m iyada tugaydi. M asalan, 
im pulslarni katta yarim sharlar p o ‘stlog‘idan bosh m iya nervlarining 
harakatlantiruvchi yadrolariga o ‘tkazuvchi 
kortiko-bulbar trakt
keyingi 
m iyada tugaydi. O rqa m iya neyronlarining holatini va faoliyatini 
o ‘zgartiruvchi im pulslarni orqa m iyaga o ‘tkazadigan b a ’zi tushuvchi 
y o 'lla r keyingi m iyadan boshlanadi. M asalan, kortiko-spinal y o ‘llar va 
vestibulo-spinal tutam shunday.
Q ‘tkazuvchi y o ‘llam ing keyingi m iyadagi y o ‘lini bilish keyingi 
m iyaning tu rli qism lari shikastlanganda funksiyalarning buzilish 
m exanizm i haqida tasavvur olishga im kon beradi. K eyingi m iyaning 
b ir to rm o n la m a z a r a r la n g a n in i k o ‘rs a tu v c h i x a r a k te r li b e lg i 
alternatsiyalovchi fa la jla rd u .
B u falajlar shundan iboratki, keyingi 
m iyaning zararlangan tom onidagi bir yoki bir necha serebral nerv 
(bosh m iya nervi) ning harakat falaji bilan bir qatorda gavdaning 
qaram a-qarshi tom onidagi m otor funksiyalari va sezuvchanlik ham 
buziladi. Buning sababi shuki, spinal y o ila r yo orqa m iyaning o ‘zida, 
yoki keyingi m iyada kesishadi, bosh m iya nerv lari esa bu yerda 
kesishm aydi.
V-XII serebral nervlarning yadrolari bilan b o g ‘langan reflektor 
y o y la r key in g i m iyada tu tash ad i. Shu bosh m iya nervlari orqali 
k e lu v c h i a ffe re n t im p u ls la r k e y in g i m iy a d a k iritm a va m o to r 
neyronlarga o ‘tadi.
U zunchoq m iyaning fu n ksiya la ri.
U zunchoq m iyada oddiyroq, 
s h u n in g d e k m u r a k k a b ro q r e f le k s la r n in g m a r k a z la ri b o r, bu 
reflekslarning yuzaga chiqishida har xil m uskul guruhlari, tom irlar va 
k o ‘p g in a ic h k i o rg a n la r q a tn a sh a d i. B u re fle k s o rq a m iy a d a , 
shuningdek til-h alq u m , eshituv, vestib u ly ar nerv, uch lik nerv va 
adashgan nervning resep to r sistem alarid an kelu v ch i im pulslarga 
jav o b an kelib chiqadi. Y oylari keyingi m iya orqali o ‘tadigan refleks 
orqa m iya reflek slarig a nisb atan m ukam m alroq va m urakkabroq 
koordinatsiyalangan reflekslardir. Bunga, masalan, gavda vaziyatining 
tonik reflekslari kiradi. Keyingi miyaning k o ‘pgina m urakkab reflektor 
faoliyatini bajarisnida turli neyronlar m uayyan tartibda q o ‘zg ‘alib
106

---

qatnashadi. Yutish va aksa urish reflekslari bunday reflekslarga m isol 
b o ‘la oladi.
U zunchoq m iya nafas olish, y urak faoliyatini to m irlar holati, 
terlash, hazm a ’zolari funksiyalarini idora etishda muhim aham iyatga 
egadir. Shu barcha funksiyalarning m arkazlari uzunchoq m iyada.
B a’zi m arkazlar - nafas m arkazi, yurak faoliyatini idora etuvchi 
m arkaz, tom ir harakatlantiruvchi m arkazning xususiyati shuki, ularni 
periferiyadan keluvchi nerv impulslari ham, m arkazlarga bevosita ta ‘sir 
etuvchi kim yoviy ta ‘sirlovchilar ham refleks y o ‘li bilan q o ‘z g ‘atadi.
B u y e rd a b iz a so sa n s k e le t m u s k u lla rin in g fa o liy a ti b ila n
b o g ‘lan g an u z u n ch o q m iy a m a rk azlari va re fle k sla rin i k o ‘zdan 
kechiram iz. Vegetativ nerv sistem asidan innervatsiyalanadigan ichki 
a ’zolar va tom irlarning boshqarilishida uzunchoq m iyaning qanday 
aham iyat kasb etishini quyida k o ‘rib o ‘tam iz.