O. T. Alayiya, sh. Q, Q o d ir o V a. N. Q q d ir o V, sh. H. H a m r o q u lo V e. H. H a lilo y

Buyraklarning inkretor faoliyati.
Buyraklar qonga fiziologik faol 
m oddalar sintezlab chiqaradi. Bu moddalar boshqa a ’zolarga ta ’sir etadi 
y o k i b u y ra k la rd a q‘on a y la n is h in in g b o s h q a ris h va b u y ra k la r 
metabalizmida ishtirok etish kabi mahalliy ta ’sir k o isatad i.

---

Yukstaglomerulyar aparatning donador hujayralarida hosil bo iu v ch i 
renin, pro teo litik ferm ent b o ‘lib, qon plazm asidagi D9-g lo b u lin - 
angiotenzinogenni parchalaydi va angiotenzinogen I hosil b o ‘ladi. 
Angiotenzin I 10 ta aminokislota qoldig‘idan iborat peptid. Ferment 
ta ’sirida undan ikkita aminokislota qoldig‘i ajralib chiqadi. Natijada qon 
tomirlarini toraytiruvchi angiotenzin II hosil b o ia d i. Angiotenzin II 
tom irlam i toraytirib, arterial bosimni oshiradi. Aldesteron sekresiyasini 
kuchaytiradi, natriy reabsorbsiyasi-ni oshiradi, chanqoq hosil b o iib , 
suyuqlik ichishga ehtiyoj ortadi.
Angiotenzin II aldesteron va renin bilan birgalikda organizmdagi 
asosiy boshqaruvchi sistemalaridan biri renin-angiotenzin sistemasini 
hosil qiladi. Bu tizim buyrak qon aylanishini, aylanib yurgan qon hajmini, 
su v -tu z b a la n s in i b o s h q a ris h d a k a tn a s h a d i. A g a r b u y ra k la rn i 
koptokchalarida olib keluvchi arteriolalarida bosim ortsa renin ishlab 
chiqarilishi kamayadi va aksini NaSl ning mikdori distal kanalchalarda 
ko‘p b o is a renin sekresiyasi tormozlanadi. Donador hujayralarda 
b
- 
a d re n o re s e p to rla r q o ‘z g ‘alsa , re n in se k re siy a si k u c h a y a d i, 6- 
adrenoreseptorlar qo‘zg‘alsa tormozlanadi. Araxidon kislotasi va PGI-2 
tipidagi prostoglandinlar renin sekresiyasini kuchaytiradi.
E ritro p o e tin ish lab c h iq a rilib , suyak k o ‘m ig id a eritro p o ezn i 
kuchaytiradi. Buyraklar qonning fabrinolitik aktivligida ishtirok etadi. 
Plazminogen aktivatori-urokinoza sintez qiladi. Buyraklar m a g iz moddasi 
prostoglandinlar sintezlanadi. Ular buyraklar va umumiy qon aylanishini 
boshqarishda qatnashadi. Siydik bilan natriy chiqishini kuchaytirib, 
kanalchalar hujayralarini ADG ga sezgirligini kamaytiradi.
Buyraklarda kininlar sintezlanadi. Ulardan brodikinin qon tomirini 
kuchli kengaytirib, buyraklarda qon oqishini va natriy ajralishini 
boshqarib turadi.
B uyraklam ing m etabolitik funksiyasi.
Buyraklam ing m etabolitik 
funksiyasi organizm ichki muhiti metobolitlar miqdorini bir xilda ushlab 
turishda ishtirok etishdan iborat. Buyraklar metabolizm natijasida hosil 
b o i g a n m o d d alam i ch iq a rib y u b o rib g in a qolm ay, u n ing o ‘zid a 
metabolizm jarayonlarida sodir b o ig an moddalani ham chiqarib yuboradi. 
Buyraklar kanalchalari filtrlanib o ig a n past molekulyar o g irlik k a ega 
b o ig a n peptidlar va denaturatsiyaga uchragan oqsillarni parchalaydi. 
Aminokislotalarni qonga qaytarib, bu peptidlar va gormonlarni qondagi 
miqdorini ushlab turadi.
Buyrak to ‘qimalari glyukoneogenezda ishtirok etadi. A gar a ’zo 
o g irlig ig a nisbatan olinsa, buyraklarda bu xususiyat jigarga nisbatan
394

---

yuqori. Uzoq vaqt och qolganda qonga tushayotgan glyukozaning yarmi 
b u y ra k la rd a h o sil b o i a d i . B u y ra k la r in o z ito ln i o k s id la n u v c h i 
katabolizmida ishtirok etuvchi asosiy a’zolardan biri hisoblanadi. Bu 
yerda qonga tushgan hujayra m em branasining asosiy qismi b o iis h
fosfatidilinozitol, glyukuron kislota, triatsilglitserinlar va fosfolipidlar 
sintezlanadi.
Buyraklar y o g ia r alm ashinuvida ham ishtirok etadi. Erkin y o g 1 
kislotalari uning hujayralarida triatsilglitserinlar va fosfolipidlar tarkibiga 
qo‘shilib, qonga tushadi.