Ikkinchi tartibdagi burama kanalchalarda natriy, kaliy, ionlari, suv va
boshqa m oddalar ham on so ‘rilaveradi. B irinchi tartibdagi buram a
kanalchalar va Genie qovuzlog‘i protsesslarga qarama-qarshi o ia ro q
ikkinchi tartibdagi buram a kanalchalarda
natriy va kaliy ionlarining
reabsorbsiyalanadigan miqdori
(majburiy reabsorbsiya)
doimiy b o im a y
o ‘zgaruvchandir
(fakultativ reabsorbsiya).
Bu m iqdor qondagi natriy
va kaliy ionlarining m iqdoriga b o g iiq b o iib , organizmda shu ionlar
konsentratsiyasini doim bir darajada saqlab turuvchi muhim regulyator
mexanizm hisoblanadi.
Y ig‘uvchi naylar fu n ksiya si.
B uyrak kanalchalaridan y ig ‘uvchi
naylarga bir talay suyuq siydik kelib, bu yerda konsentrlanadi va shunday
qilib, buyrak jomlariga bir kecha-kunduzda 1 -1,51 siydik o iad i. Yig‘uvchi
nay larg a k eladigan gipotonik siydik asosan suv so ‘rilish i
tufayli
konsentrlanadi.
Yig‘uvchi naylaming devorlari suvni oikazishi mumkin; buyrakning
m a g iz qavatidagi to'qim a suyuqligining osmotik bosimi yuqori, yig'uvchi
n a y la r shu q a v atd an o i a d i , sh u n g a k o ‘ra suv y ig ‘u v ch i n a y la r
b o ‘shlig‘idan interstitsial suyuqlikka o ia d i;
suv reabsorbsiyasi esa
shunga b o g iiq .
B uyraklam ing qon ion tarkibini boshqarishdagi ishtiroki.
Ionlar
gomeostazini bir xil ushlab turishda buyraklam ing ahamiyati ju d a katta.
B uyrak k a n a lc h a larid a tu rli io n lar re a b so rb siy a si va sek resiy asi
boshqarilib turadi va ularning miqdorini bir xil ushlab turadi.
N a triy
reab so rb siy asi b u y rak u sti bezi p o ‘stloq m o d d asin in g
aldesteron gormoni ta ’sirida nefronning distal kanallari oxiri va yig‘uvchi
naychalarda kuchayadi. Aldesteron sekresiyasi qon hajmi kamayganda
va plazm ada natriy ionlari m iqdori kam ayganda kuchayadi.
Yurak
b o im a c h a la r id a n ajralib ch iq ad ig an n a triy u re tik gorm on n a triy
reabsorbsiyasini tormozlab, uni chiqib ketishini kuchaytiradi. Bu gormon
ishlab chiqarilishi, aylanib yurgan qon miqdori va hujayralararo bo‘shliq
suyuqligi ortganda kuchayadi.
Aldesteron gormoni nefronning distal kanalchalarida va y ig ‘uvchi
naylarda kaliy sekresiyasini kuchaytiradi. Insulin gormoni esa kaliy
chiqishini kamaytiradi. Qon faol reaksiyasi ishqoriy tom onga siljiganda
(alkaloz) siydik bilan kaliy chiqishi kuchayadi, kislotali tomonga siljiganda
(atsidoz) esa ozayadi.
Q alqonsim on oldi bezi gorm oni b uyrak kan alch alarid a kalsiy
reabsorbsiyasini tezlashtiradi, suyaklardan uning ajralishini kuchaytiradi,
oqibatda qonni miqdori ortadi.
392
Qalqonsim on bez gorm oni tirokalsionin
buyraklar orqali kalsiy
chiqishini kuchaytirib, uni suyaklarga o ‘tishini kuchaytiradi va natijada
kalsiyning m iqdori qonda kam ayadi. Buyrakning yukstaglom erual
kom pleksida vitamin D ning faol formasi ishlab chiqarilib, u kalsiy
almashinuvini boshqarishda ishtirok etadi.
A ld estero n gorm oni qon p lazm a sid a x lo rid la r
alm ash in u v in i
boshqarishida ishtirok etadi. Natriy reabsorbsiyasi kuchayganda xlor
reabsorbsiyasi ham kuchayadi. Xloming ajralib chiqishi natriyga b o g iiq
bo‘lmasligi ham mumkin.
B u yra kla m in g kislota-asos m uvozanatini saqlashdagi ishtiroki.
B uyraklar m oddalar alm ashinuvi natijasida hosil b o ig a n kislotali
m ahsulotlarini tashqariga chiqarish orqali qonda vadorod ionlari
muvozanatini saqlashda ishtirok etadi. Siydikning PH muhiti juda keng
k o ‘)am dao‘zgarishi mumkin. Ayrim xollarda 4,5 gacha tushib, 8,0 gacha
koiarilishi mumkin. Shu y o i bilan qon plazmasi faol reaksiyasini 7,36 da
ushlab turishda ishtirok etadi.
K analchalar b o ‘shlig‘ida natriy bikarbonat b o ia d i. K analchalar
hujayralarida esa karboangidraza fermenti b o iib , C 0 2 va suvdan k o ‘mir
kislotasi hosil b o ia d i.
So2+ N 20 ! karboangidraza H ,C 0 3 H++ H C O I3 k arbonat kislotasi
dissotsiatsiyalanib, vodorod (H+) ioni va anion (H C O '3) hosil b o ia d i.
N + ioni h ujayralardan sekresiyalanib kanalcha b o ‘sh lig ‘iga o i a d i
va bikarbonatdan natriy siqib chiqarib yuboriladi, karbonat kislotasi
h osil
q ilad i, s o ‘ng ra suv va k a rb o n at an g id rid ig a p arch ala n ad i.
H ujayra ichida H C 0 3J anionik filtratd an reab so rb siy alan g an N a+
bilan birikadi.
Karbonat angidridi membrana orqali konsentratsiyalar farqi hisobiga
hujayra ichiga kiradi. Hujayra ichida m oddalar almashinuvi natijasida
hosil b o ig a n C 0 2 bilan birgalikda karbonat kislotasini hosil qiladi.
Kanalchalar bo‘shlig‘iga sekresiya y o ii bilan birikib, undan natriyni
siqib chiqarib, bir asosli fosfat (Na H?Po4) ga aylanadi.
Buyraklarda aminokislotalaming dezaminlanishi natijasida ammiak
hosil bo‘lib, u kanalcha bo‘shlig‘iga o iad i. Vodorod ionlari ammiak bilan
birikadi N H 3+H+ —»NH4+ va ammoniy ion hosil qiladi. Shu y o i bilan
ammiak zararsizlanib ammiak tuzi shaklida siydik bilan chiqarib yuboriladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
