O. T. Alayiya, sh. Q, Q o d ir o V a. N. Q q d ir o V, sh. H. H a m r o q u lo V e. H. H a lilo y

Siydik chiqarish.
Nefronda hosil b o i g a n ikkilamchi siydik y ig ii y c h i 
tia\ la r g a o l i b . undan bin tak jomehalariga tushadi. lomchalarga m a ’lum 
m iq d o rd a g i siydik y ig ilg a.n d an s.o‘ng. u y erdagi b aro ie sep to rla rn i 
t a ’sirlaydi. S o iig r a jo m c b a muskullari qisqarib siydik y o ila r i ochiladi va 
siydik sivdik pulagiga tushadi.
S i\d ik piilagi silliq muskullardan tashkil topgan b o i i b , siydik pufak 
b o ' s h l i g i g a asta-sekin tushib, uni t o i d i r a d i . natijaia u ning devorlari 
c h o !ziladi. S iy d ik p u fag ig a siydik tu shayotganda bosim a w aliga uncha
396

---

o ‘zgarm aydi, so ‘ng ju d a tez oshib ketadi. Siydik m iqdori 250 ml ga 
yetganda, siydik pufagidagi m exanoreseptorlar ta ’sirlanadi, tos nervini 
afferent tolalari orqali orqa miyaning 2-3-4 sakral b o iim ig a boradi. Bu 
y erd a siy d ik ch iq a rish m ark azi jo y la sh g a n E ffe re n t im p u lslari 
parasim patik m arkazdan siydik pufagiga va siydik chiqaruv y o ila rig a
keladi. Natijada siydik pufagining silliq muskuli qisqaradi va siydik 
pufagi hamda siydik chiqarux y o 'li sfinkterlan bo‘shashadi, siydik 
pufagidan siydik chiqadi va siydikdan xolis b o ia d i. Siydik pufagini 
asosiy ta ’sirlovchisi b o iib , undagi bosim ortishi emas, balkim uni 
devorlarining cho‘zilishi hisoblanadi. Siydik pufagining siydik bilan 
to iis h i ham katta o ‘rin egallaydi. Tez to is a , y a ’ni siydik hosil b o ‘lish 
kuchayganda im pulslar hosil b o ‘lishi tezlashadi. Siydik chiqarishni 
spinal m arkaziga y u q o rid a jo y la sh g a n m arkazlar boshqaruvchisi 
b o ia d i: bosh m iya yarim sharlari p o ‘stlog‘i va o i t a miya tormozlaydi, 
varoliyev k o ‘prigining oldingi qismini va gipotalam usning orqa qismi 
q o ‘zg ‘atadi. Bosh miya yarim sharlarining tu rg im boshqaruv roli 
bolaning ikki yoshidan boshlab shakllanib b o ia d i.
Ter ajralishi.
Ter bezlari ter chiqaradi (ter sekresiyasi). Ter bezlari: 
l)m o d d a la r alm a sh in u v i n a tija s id a h o sil b o i g a n p a rc h a la n ish
mahsulotlarini chiqarib tashlaydi; 2)termoregulyatsiyada ahamiyati bor, 
chunki badandan ter b u g ian ish i issiqlik chiqarish omili hisoblanadi. 
3)osmoregulyatsiyada, y a ’ni suv va tuzlarni chiqarib tashlash y o ii bilan 
osmotik bosimni doim bir xil saqlashda ahamiyati bor.
Ter bezlari te ri o stid a g i q o ‘sh u v ch i t o ‘qim a k le tc h a tk a sid a
joylashgan, ular badanda bir tekis tarqalmagan. Ular q o i-o y o q kaftida, 
q o itiq d a ko‘p b o iib , 1 sm2 terida 400-500 ter bezi bor.
Terning miqdori, tarkibi va xossalari.
Terda aksari 0,7-2 % qattiq 
modda bor; shundan 0,4-1 % anorganik va 0,31 % organik birikmalardir. 
Terda mochevina (konsentratsiyasi 0,03-0,05 % ga teng), siydik kislotasi, 
ammiak, gippur kislotasi, indikan b o iad i. Bulardan tashqari, terda azotsiz 
organik birikm alar ham bor. Masalan, qandli diabet b o ig a n bemorlarda 
ter bilan glyukoza ham chiqadi.
Terning reaksiyasi salgina ishqoriy; badanda ter parchalanadi va 
undagi y o g iard an uchuvchan yog‘ kislotalari hosil b o ia d i, shu sababli 
ter nordon b o iib qoladi. Terda qattiq m oddalar siydikdagiga nisbatan 
kam; terning solishtirma ogirligi 1,005-1,010, siydikniki esa odatda 1,012- 
1,020 ga teng.
Harorat qulay b o ig a n sharoitda sutkasiga o‘rta hisob bilan 500 
ml
ter chiqib turadi. Shuncha ter bilan 2 g gacha osh tuzi va 1 g gacha azot

---

chiqib ketadi. Ter to ‘xtovsiz chiqib turadi, lekin badanga chiqishi bilan 
b u g ia n ib ketadi.
Ter va siydik tarkibi farq qilishiga qaramay, ba’zi kasalliklar sababli 
buyrakdan siydik chiqishi katnayganda ter bezlari buyrak funksiyasini 
bir qadar o ‘tay oladi. Bunday holllarda ter bezlari odatdagidan ikki-uch 
xissa ko'proq ter chiqaradi, bundan tashqari, terning tarkibi ham o ‘zgaradi 
- unda mochevina ko‘payadi.