Farmokognoziya oxiri p65

Geografik tarqalishi.
Erkak paporotnik barcha salqin o‘rmon-
larda, butalar orasida, nam joylarda, Kavkazning tog‘li o‘r-
monlarida, O‘rta Osiyoning tog‘li tumanlarida, nam va salqin
yerlarida uchraydi.
Mahsulot, asosan, Moskva, Vladimir, Yaroslav viloyatla-
rida va Boshqirdistonda tayyorlanadi.
Mahsulot tayyorlash.
O‘simlik ildizpoyasini kuzda kovlab
olib, ildizlardan, ildizpoyaning qurib qolgan qismidan (orqa

---

239
qismi) va bargbandlaridan tozalanadi. Yo‘g‘on ildizpoyalarini
ko‘ndalangiga kesib, bargbandlarining yo‘g‘onlashgan qismini esa
ildizpoyadan ajratib (tez qurishi uchun) bir necha kun usti berk
yerda yoki quritgichlarda 40° da quritiladi. Bargbandining yo‘-
g‘onlashgan qismi alohida quritilib, qayta aralashtiriladi. Ko‘-
pincha ildizpoya ekstrakt tayyorlash uchun zavodlarga ho‘lli-
gicha yuboriladi.
Mahsulotning tashqi ko‘rinishi.
Tayyor mahsulot silindrsi-
mon, 5—20 sm uzunlikdagi va 2—3 sm (bargining asos qismi
bilan 5—7 sm) yo‘g‘onlikdagi ildizpoyadan iborat. Ildizpoyaning
uchiga joylashgan cherepitsasimon barg o‘rni yaqqol ko‘rinib
turadi. Ildizpoya va bargbandining yo‘g‘onlashgan qismi qo‘ng‘ir-
rangli tangachalar bilan qoplangan. Bargbandlarining yo‘g‘on-
lashgan asos qismi uzunligi 3—6 sm, yo‘g‘onligi esa 6—11 mm.
Ildizpoya va bargbandi qoldiqlarining tashqi tomoni to‘q-
qo‘ng‘ir, ichi och yashil bo‘ladi. Ko‘p turib, buzilib qolgan
mahsulotning ichi qo‘ng‘irrangga aylanadi. Bunday mahsulotni
ishlatib bo‘lmaydi. Shuning uchun mahsulot ko‘p saqlanmaydi
va uning zaxirasi har yili yangilab turiladi. Ildizpoyaning kuchsiz
hidi bor. U oldin shirin-burishtiruvchi, so‘ngra o‘tkir qo‘lansa
maza beradi.
Kimyoviy tarkibi.
Mahsulot tarkibida 3—4% xom filitsin bor.
XI DF ga ko‘ra, mahsulotda xom filitsin miqdori 1,8% dan
kam bo‘lmasligi kerak. Xom filitsindan floroglutsinning
hosilalari (floroglutsidlar) bo‘lmish sof holdagi kristall
modda — filiks kislota (sof filitsin), flavaspidin va albaspidin
birikmalari ajratib olingan. Mahsulot tarkibida 3,5 % gacha sof
holdagi filiks kislota, 2,5 % flavaspid kislota va 0,05 % gacha
albaspidin bo‘lishi mumkin. Bulardan tashqari, efir moyi,
flavonoidlar, 6 % gacha yog‘, kraxmal, 8% gacha oshlovchi va
achchiq moddalar bo‘ladi.
Ishlatilishi.
Erkak paporotnik o‘simligining preparatlari orga-
nizmdagi lentasimon gijjalarni haydaydi. U preparatni iste’mol
qilgandan so‘ng bir yarim-ikki soat o‘tgach ich suradigan tuz
ichiladi. Surgi sifatida kanakunjut moyini hamda yog‘ va yog‘liq
ovqatlar iste’mol qilmaslik kerak, aks holda dorivor preparat-
ning zaharli va kuchli ta’sir etuvchi moddalari yog‘da erib,
tanaga shimilib ketadi va odamni zaharlaydi.