Farmokognoziya oxiri p65

Kimyoviy tarkibi.
Toloknyanka bargi tarkibida 8% (ba’zan
16—25% gacha arbutin (asosiy ta’sir etuvchi qismi) hamda oz
miqdorda metilarbutin glikozidlari bo‘ladi.
XI DF ga ko‘ra, mahsulot tarkibida arbutinning miqdori 6%
dan kam bo‘lmasligi lozim. Mahsulotda arbutin va metilarbutin
glikozidlaridan tashqari, 30—35% gacha pirogallol guruhiga
kiruvchi oshlovchi moddalar, 6,1% gallat va ursol kislotalar,
erkin holdagi gidroxinon, flavonoidlar va boshqa birikmalar bor.
Arbutin ninasimon, rangsiz kristall birikma bo‘lib, spirtda va
qaynab turgan suvda eriydi, efirda erimaydi. Arbutin turg‘un
glikozid bo‘lib, 150° gacha qizdirilgandagina parchalanadi. Shu-
ning uchun mahsulot qaynatilib, undan dori turlari tayyorla-
nayotganda arbutin parchalanmaydi. Arbutin arbutaza fermenti
ta’sirida gidrolizlanib, gidroxinon va glukoza hosil qiladi.
O‘simlik tarkibida arbutin glikozidi borligi quyidagicha aniq-
lanadi:
Mahsulotdan tayyorlangan qaynatmaga (1:50) temir kupo-
rosining (FeSO
4
) kichkina bo‘lakchasidan solib chayqatilsa,
qaynatma oldin qizg‘ish, keyin binafsharangga bo‘yaladi, oxirida
to‘q binafsharangli cho‘kma hosil bo‘ladi.
Ishlatilishi.
Toloknyanka preparati siydik yo‘llari va qovuq
kasallanganda (sistit, uretrit va boshqalarda) dezinfeksiya qilish
va siydik haydash uchun ishlatiladi.
Dorivor preparatlari.
Qaynatma. Barg siydik haydovchi choy
tarkibiga kiradi.
BRUSNIKA BARGI VA NOVDASI – FOLIA ET CORMUS
VITIS IDAEAE
O‘simlikning nomi.
Oddiy brusnika — Vaccinium vitis idaea
L., erikatsiyadoshlar — Ericaceae oilasiga kiradi (57-rangli
rasm).
Bo‘yi 25 sm gacha bo‘lgan, sudralib o‘suvchi ildizpoyali,
doim yashil buta. Poyasi tik o‘suvchi, shoxlangan. Bargi qishlab

---

242
qoluvchi, qalin, teskari tuxumsimon yoki elliðssimon, cheti
biroz pastga qayrilgan bo‘lib, bandi bilan poyada ketma-ket
o‘rnashgan. Gullari och pushti rangli bo‘lib, shingilga to‘plan-
gan. Kosachabargi 4 ta, gultojisi 4 ta, qo‘ng‘iroqsimon, otaligi
8 ta, onalik tuguni 4 xonali, pastga joylashgan. Mevasi — ko‘p
urag‘li, sharsimon, yaltiroq, qizil rangli ho‘l meva. May-iyun
oylarida gullaydi, mevasi avgust-sentabrda pishadi.