Farmokognoziya oxiri p65

Geografik tarqalishi.
Primorsk va Xabarovsk (janubiy qismi-
da) o‘lkalarida va Amursk viloyatlaridagi o‘rmonlarda o‘sadi.
Mahsulot tayyorlash
. Diametri 1—3 sm li ildizlar (undan
ingichka yoki yo‘g‘on bo‘lgan ildizlar tayyorlanmaydi) bahor-
da, o‘simlik barg chiqarganicha (aprel-may oylarida) kovlab oli-
nadi, tuproqdan tozalanadi, ichi qoraygan yoki chirigan hamda
3 sm dan yo‘g‘on bo‘lgan ildizlar qirqib tashlanadi va bo‘lak-
larga kesib, ochiq havoda yoki quritgichda 60°C da quritiladi.
Mahsulotning tashqi ko‘rinishi.
Mahsulot uzunligi 8 sm ga-
cha, yo‘g‘onligi 3 sm gacha bo‘lgan, mayda yon ildizchalari
bo‘lgan butun yoki bo‘yiga kesilgan ildiz bo‘lakchalaridan tashkil
topgan. Ildizlar yengil, ustki tomoni uzunasiga burishgan,
po‘stlog‘i osonlik bilan ajraladigan, ko‘ndalangiga sindirilsa zirap-
chali bo‘lib sinadi. Mahsulot yoqimli xushbo‘y hidli va burish-
tiruvchi — achchiqroq mazali.
Kimyoviy tarkibi.
Mahsulot tarkibida triterpen saponinlar,
smolalar, efir moyi va aralin alkaloidi bo‘ladi. Ildizning sapo-
ninlar yig‘indisidan À, Â va Ñ aralozidlar (oleanozidlar) va

---

235
boshqa (hammasi 9 tadan ortiq) saponinlar ajratib olingan.
Aralozid — A — triozid, aralozid  va Ñ lar tetrozidlar.
Ishlatilishi.
Bu o‘simlik preparati jenshen o‘simligi pre-
paratlariga o‘xshash (lekin kuchsizroq) ta’sirga ega bo‘lganidan
jenshen preparatlari o‘rnida ishlatiladi.
Dorivor preparati.
Nastoyka, „Saparal“ preparati (aralozid
À, Â va Ñ ning ammoniy tuzlari yig‘indisi, tabletka holida
chiqariladi).
EXINOPANAKS ILDIZPOYASI BILAN ILDIZI – RHIZOMATA
CUM RADICIBUS ECHINOPANACIS
O‘simlikning nomi.
Baland exinopanaks — Echinopanax
elatum Nakai, araliyadoshlar — Araliaceae oilasiga kiradi (55-
rangli rasm).
Exinopanaks bo‘yi 1 m gacha bo‘lgan tikanli buta. Ildizpo-
yasi yo‘g‘on, gorizontal holda yer betiga yaqin joylashgan. Po-
yasi ninasimon tikanli, tik o‘suvchi, shoxlanmagan yoki kam
shoxlangan. Bargi oddiy, yirik (barg plastinkasi 5—35 sm),
besh-yetti bo‘lakli, o‘tkir qo‘sh tishli qirrali, yuqori tomoni
tuksiz, pastki tomonidagi tomirlari mayda tikanlar bilan qop-
langan. Barg bandi 6—18 sm uzunlikda, ustida kalta, sarg‘ish
rangli tikanlar bo‘ladi. Gullari ko‘rimsiz, yashil, oddiy soya-
bonga yig‘ilgan, soyabonlar esa shingilga to‘plangan. Gulko-
sachasi besh tishli, tojbargi 5 ta, onalik tuguni ikki xonali,
pastga joylashgan. Mevasi — sharsimon, sariq-qizil rangli, ikkita
danakli, sersuv ho‘l meva.
lyun-iyul oylarida gullaydi, mevasi avgust-sentabrda pi-
shadi.