Farmakologiya

Noingalatsion narkoz moddalari yoki nafas yo‘li orqali
yuborilmaydigan moddalar uchmaydigan suyuqliklardir. Ular
venaga va to‘g‘ridan to‘g‘ri ichak orqali yuborishga mo‘ljallangan.
Bu yo‘l bilan yuborish (to‘g‘ri ichakka) ilk bor rus jarrohi
F.I.Pirogov tomonidan taklif etilgan. Bu usulning qator
afzalliklari bor. Chunonchi, narkoz moddasini yuborish ancha
qulay va oson, jarrohlik narkozi qo‘zg‘alish davrisiz boshlanadi.
Narkoz moddasi venaga — bevosita qonga yuborilganidan so‘ng
u nafas yo‘li orqali chiqarilmagani uchun narkozning chuqur-
yengilligini boshqarib turishning imkoni yo‘qligi uning kam-
chiligi hisoblanadi. Bu moddalar, asosan, jigarda metabolizmga
uchrab, siydik bilan chiqariladi va shunda ularning qondagi
miqdori kamayadi, narkoz holati yo‘qoladi. Shu sababdan
ushbu narkoz usuli dozalantirilgan narkoz deyiladi. Narkoz
holati esa uncha chuqur bo‘lmay, ko‘pincha uzoq davom
etmaydi (20—30 daq.). Shu sababdan noingalatsion narkoz
moddalari, asosan, qisqa muddatli jarrohlik operatsiyalarini
bajarishda qo‘llaniladi. Uzoq davom etadigan operatsiyalarni
bajarishda esa bazis (asos) narkoz sifatida ko‘pincha ingalatsion
narkoz moddalari (azot (I) oksidi, ftoretan, efir) bilan birga
ishlatiladi. Shu maqsadda bemorga oldin venaga eritmali narkoz
moddasi yuboriladi va narkoz holati boshlangandan keyin
ingalatsion narkoz moddasi (efir, azot (I) oksidi) qo‘llaniladi.
Natijada ingalatsion narkoz moddasi kam sarflanadi, lekin
narkoz ancha chuqur va uzoq davom etadi. Bundan tashqari,
narkoz qo‘zg‘alish davrisiz va asoratsiz kechadi. Shu bilan birga
ingalatsion narkoz moddasini  yuborishdan oldin ko‘pchilik
bemorlarda bo‘ladigan turli salbiy holatlar (qo‘rqinch,
hayajonlanish, tushkunlik va boshqalar) kuzatilmaydi.
Noingalatsion narkoz moddalariga turli kimyoviy tuzilishga
ega bo‘lgan preparatlar kiradi. Ularning ta’sir etish muddati:
qisqa — 15 daq. (propanidid, ketamin), o‘rtacha — 20—30
daq. (tiopental, predion) va uzoq — 50—60 daq. (natriy
oksibutirat) bo‘lishi mumkin.