O ʻ zbekiston respublikasi oliy va o ʻ rta maxsus ta ʼ lim vazirligi

siyalarini toʻgʻridan-toʻgʻri yoki boshqa firmalar (broker-dilerlar) 
orqali sotadi? 
a) asosiy anderrayter; 
b) investitsiya maslahatchisi; 
d) transfer agent; 
e) kastodian. 
 
8. Investitsiya fondlarining qaysi tashkiliy tuzilmasi aksiyador 
oʻtkazmalarini bajaradi, boshqa faoliyatlar hisobini yuritadi va 
aksiyadorga hisobraqamdan koʻchirma va hujjatlarni taqdim 
etadi? 
a) transfer agent; 
b) asosiy anderrayter; 
d) investitsiya maslahatchisi; 
e) kastodian. 

---

247 
9. Investitsiya fondlarining qaysi tashkiliy tuzilmasi fond 
aktivlarini aksiyadorlar huquqlarini himoya qilish maqsadida 
alohida saqlaydi, fond aktivlarini tartibga soladi? 
a) kastodian;
b) transfer agent; 
d) asosiy anderrayter; 
e) investitsiya maslahatchisi. 
 
10. Investitsiya fondlarining qaysi tashkiliy tuzilmasi Fond 
faoliyatini kuzatib boradi, boshqaruvchi kompaniya va boshqa 
xizmat koʻrsatuvchilar bilan shartnomalarni maʼqullaydi? 
a) direktorlar kengashi; 
b) administrator; 
d) asosiy anderrayter; 
e) investitsiya maslahatchisi. 

---

248 
 
 
 
XV BOB. MOLIYA BOZORIDA SUVEREN FONDLAR 
 
15.1. 
Iqtisodiy taraqqiyotni ta’minlashda suveren 
 
fondlar faoliyatining nazariy jihatlari 
 
Jahonda ko‘plab rivojlangan mamlakatlarda tarixan ko‘p yillardan 
buyon faoliyat yuritib kelayotgan, boy tajribaga ega suveren fondlari 
yuqori sur’atlar bilan rivojlanib kelsada, o‘tish iqtisodiyoti mamla-
katlarida davlat suveren fondlar faoliyati sust darajada rivojlanmoqda. 
Bu fondlar mamlakat barqaror iqtisodiy rivojlanishida asosiy dastak 
vazifasini bajarishini inobatga olgan holda respublikamizda ham 
Tiklanish va taraqqiyot jamg‘armasi faoliyatini kengaytirish, jamg‘ar-
ma moliyaviy mablag‘lar manbalari ko‘lamini ko‘paytirish va 
moliyaviy mablag‘laridan samarali foydalanish masalalari alohida 
ahamiyat kasb etishini unutmasligimiz zarur. 
Shu munosabat bilan suveren fondlarining mohiyatini, tasniflarini 
hamda moliyaviy globallashuv va xalqaro investitsiyalar uchun 
raqobat sharoitidagi rolini aniqlovchi nazariy qoidalarni yanada 
rivojlantirish talab etiladi. O‘zbekistonda suveren fondlari rivojlanishi-
ning shart-sharoitlari, tendensiyalari va muammolari yetarlicha tadqiq 
etilmagan. 
Davlatning samarali makroiqtisodiy va faol investitsiya siyosatida 
suveren fondlarining roli, suveren fondlari rivojlanishining regulyativ 
mexanizmi va retrospektiv tahlili o‘rganilmagan. O‘zbekistonda 
suveren fondlari taraqqiyotini ta’minlash yo‘nalishlarini, uning 
konseptual asoslarini o‘rganish masalalari alohida strategik va 
metodologik ahamiyat kasb etmoqda. Nihoyat, suveren fondlarini 
majmua doirasida o‘zaro aloqador va ayni bir paytda alohida 
vazifalarni bajaruvchi elementlar tizimi sifatida ko‘ruvchi tadqiqotlarni 
amalga oshirish juda muhimdir. 
Oxirgi paytlarda iqtisodchilar tomonidan “suveren farovonlik 
fondi”, “suveren boylik fondi” “suveren fond”, “milliy farovonlik 
fondi”, “barqarorlashtirish fondi”, “davlat moliya zaxirasi”, “taraq-

---

249 
qiyot fondi” va shunga o‘xshash bo‘lgan boshqa tushunchalar ko‘p 
qo‘llanilmoqda.
Yuqoridagi tushunchalar haqidagi nazariy qarashlarni tadqiq etish 
jarayonida shunga amin bo‘ldikki mamlakat iqtisodiyotini rivoj-
lantirish maqsadida shakllantiriladigan bunday fondlar to‘g‘risidagi 
tushunchalarda yagona yondashuv mavjud emas. 
“Suveren fond” atamasini ilk bora qo‘llagan A. Rozanov suveren 
fondlarni davlat investitsiya fondlari sifatida ta’riflagan va pul-kredit 
siyosatini amalga oshirish doirasida foydalaniladigan oltin-valyuta 
zaxiralari va davlat pensiya fondlaridan funksional farqlariga e’tibor 
qaratgan. Uning ta’kidlashicha, “iqtisodiyotda suveren fondlarni 
boshqaruvchilar, ular xoh markaziy banklar yoki mamlakatlar 
hukumati bo‘lsin, davlat zaxiralarini an’anaviy boshqaruvdan suveren 
boylikni boshqarishga o‘tishi jarayoni kuzitilmoqda. Bunda suveren 
fondlarga ma’lum bir majburiyatlar yuklab qo‘yilmaydi va davlat 
pensiya fondlari yoki oltin-valyuta zaxiralaridan farqli ravishda, 
ularning mablag‘lari risklilik darajasi yuqori bo‘lgan aktivlarga 
investitsiya qilinmaydi”.
94
Suveren fondlarni qolgan davlat moliya zaxiralaridan ajratishda 
asosiy jihat, bizningcha, davlat iqtisodiy siyosatini amalga oshirish vo-
sitasi hisoblanadi va ularning mablag‘lari belgilangan makroiqtisodiy 
maqsadlarga erishish uchun foydalaniladi. Bu maqsadlar qatoriga 
quyidagilarni kiritish mumkin:
-
byudjet xarajatlarini va milliy valyuta kursini barqarorlashtirish; 
-
kelgusi avlodlar uchun jamg‘armalar shakllantirish;
-
investitsion daromad hisobiga kelajakdagi pensiya ta’minoti 
bilan bog‘liq bo‘lgan xarajatlarni moliyalashtirish;
-
mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishining barqaror o‘sish 
sur’atlarini ta’minlash. 
Makroiqtisodiy ko‘lamda byudjet daromadlari umumiy hajmida 
bozor konyunkturasiga bog‘liq daromadlarining ulushi sezilarli yuqori 
bo‘lgan har qanday davlat byudjeti daromadlarning noqulay ravishda 
o‘zgarib turishidan himoya qiladigan mexanizm yaratishga, 
shuningdek, qulay davrlarda olingan byudjetdagi ortiqcha mablag‘larni 
94