Tizim va signallarni qayta ishlash O’quv uslubiy majmua

8.3. Algoritmlarda ma’lumotlarni ifodalash formatlari va shakllari 
Signal 
protsessorlarning 
ishlov 
berish 
algoritmlarida 
ma’lumotlar 
konstantalar, o‘zgaruvchilar va massivlarning ramziy nomlari yoki bevosita 
konstantalar bilan taqdim etiladi. Ma’lumotlarning protsessorda taqdim etilish va 
ishlashini 
belgilovchi 
muhim 
xarakteristika 
bu 
ma’lumotlar turidir. 
Ma’lumotlarning quyidagi asosiy turlari mavjud [6, 7, 22]: 
−
butun; 
−
xaqiqiy; 
−
kompleks; 
−
mantiqiy; 
−
matnli.
Signallarni ishlashga bevosita bog‘liq bo‘lgan hisoblash bloklaridagi raqamli 
ishlov berish algoritmlarida, qoidaga ko‘ra, quyidagi ma’lumot turlari qo‘llaniladi: 

---

107 
−
xaqiqiy tur - kirish va chiqish signallarini hisoblash, tenglamalar 
koeffitsentlari, diskret Fure o‘zgartirishi (DFO‘) va impulsli xarakteristikalarni 
hisoblash, chastota xarakteristikalari qiymatlari: 
−
kompleks tur - xaqiqiy va tasavvurdagi qismlarga mos keluvchi xaqiqiy 
turdagi ma’lumotlarning tartiblangan juftligi ko‘rinishida; 
−
butun tur - hisoblashlar va koyeffitsentlar soni va nomeri, massivlar 
razmeri, hisoblagichlar tartibi; 
−
mantiqiy tur - bitta-bit ishlov berish amallarida.
Adreslar (ma’lumotlarni saqlovchi xotira yacheykalari nomerlari)ni 
boshqarish va hisoblash amallari protsessorlar arxitekturasida ko‘zda tutilgan 
maxsus qurilmalar yordamida amalga oshiriladi, shuning uchun bunday hisoblashlar 
ma’lumotlarni ishlashga ta’luqli emas va ushbu bobda ular haqida so‘z yuritiladi. 
SRIB algoritmlarida hisoblashlarning eng katta hajmli xaqiqiy turdagi ma’lumotlar 
bilan bog‘liq va bu bobda unga eng ko‘p e’tibor ajratiladi. Butun turdagi hisoblashlar 
hajmi kichik bo‘lgan ma’lumotlarlarga ishlov berish muhokama qilinadi.
Dastur buyruqlaridagi, assembler tilida tuzilgan ma’lumotlar: 
−
konstantalar, o‘zgaruvchilar va massivlarning ular saqlanayotgan xotira 
yacheykalari adreslariga mos keluvchi ramziy nomlari; 
−
o‘zlari saqlanayotgan registrlar nomlari; 
−
bevosita konstantalar bilan taqdim etiladi.
Protsessorlarda 
ma’lumotlarni 
taqdim 
etish 
ular 
saqlanayotgan 
razryadliligiga, yacheyka va registrlarda razryadlarning funksional taqsimlanishi 
(belgili, katta va kichik), shuningdek, protsessorda arifmetik vazifalarning bajarilish 
spetsifikasiga bog‘liq. Shuning uchun ma’lumotlarni taqdim etish protsessorda 
qo‘llaniladigan arifmetik turga bog‘liq (qo‘zg‘almas vergulli (QV) yoki suruluvchi 
vergul (SV)).
O‘rnatilayotgan materialni soddalashtirish uchun hisoblashning ikkilik tizimi 
masalalari va ikkilik sonlar ustida arifmetik amallarni bajarish qoidalari muhokama 
etilmaydi. 

---

108 
Ma’lumotlar formati ma’lumotlar saqlanadigan xotira va registrlar 
yacheykalari razryadliligiga bog‘liq. Format ma’lumotlarni protsessorning o‘zida 
taqdim etishning mumkin bo‘lgan uzunligini belgilaydi. Ma’lumotlarni taqdim 
etishning quyidagi asosiy formatlari mavjud: 
−
bayt; 
−
yarim so‘z; 
−
so‘z; 
−
ikkitalik so‘z; 
−
kengaytirilgan so‘z.
Ushbu formatlardan asosiylari so‘z, ikkitalik so‘z va kengaytirilgan so‘z. 8.1-
jadvalda ma’lumotlarning SPlarning ayrim modellaridagi formatlariga misol 
keltirilgan.
8.1-jadval.
SP da ma’lumotlarni formatlari va tasvirlash formalari. 
Xuddi shu yerda ma’lumotlarni taqdim etish shakllari (so‘zuvchi nuqta, qayd 
qilingan nuqta) ham berilgan. So‘z operativ xotiraning n-razryadli yacheykalaridan 
birining yoki n-razryadli yacheykalardan birining tarkibini aks ettiradi. Shuning 
Prosessor 
Tasvirlash 
formasi 
Format (bit) 
So’z 
Ikkilik 
so’z 
Kengaytirilgan 
so’z 
TMS320C3x 
TMS320C55xx 
TMS320C64xx 
TMS320C67xx 
Motorola 
DSP560xx 
DSP9600x 
MSC810x 
Analog Devices 
ADSP-21xx 
ADSP-210x 
ADS-ТS 001 
32 
64 
40 
SV, QV
16 
32 
40 
QV 
32 
64 
40 
QV 
32 
64 
40 
SV 
QV
24 
48 
56 
QV 
32 
64 
44 
SV, QV
16 
32 
40 
QV 
16 
32 
40 
QV 
SV 
32 
64 
40 
80 
32 
64 
SV 

---

109 
uchun so‘z, odatda, boshlang‘ich va yakuniy ma’lumotlarning tashqi tasvirlashni 
xarakterlaydi. P so‘z uzunligi bitlarda o‘lchanadi va kattaligi bo‘yicha ma’lumotlar 
xotirasi yoki registrning tegishli yacheykasi razryadliligiga teng.
Ikkitalik so‘z xotiraning bir juft n-razryadli registri qo‘shni yacheykalari bitta 
2n-razryadli registri yoki n-razryadli bir juft qo‘shni registrlari tarkibini aks ettiradi, 
shuning uchun ikkitalik so‘z ma’lumotlar tasvirlashni o‘ta aniqlikda xarakterlaydi. 
Ikkitalik so‘z uzunligi 2n bitga teng. Kengaytirilgan so‘z k-razryadli akkumulyator 
yoki chiqish registri tarkibini aks ettiradi va ma’lumotlar (oraliq va yakuniy 
hisoblashlar natijalari) ning ichki tasvirlashni xarakterlaydi. Kengaytirilgan so‘zning 
uzunligi k-bitga teng. Protsessor arxitekturasiga ko‘ra ma’lumotlarni taqdim etish va 
registrni belgilash shakllari k kattalik uchun k>2n sharti (qo‘zg‘almas vergulli 
protsessorlarda) yoki nKengaytirilgan so‘z uzunligi so‘z uzunligidan har doim katta, bu esa oraliq va 
yakuniy hisoblashlar aniqligini oshirish imkonini beradi.
Bayt va yarim so‘z ma’lumotlar xotirasi yoki registr yacheykalarining tegishli 
qismlari tarkibini aks ettiradi.
8.1-jadvalda ayrim SP modellarida ma’lumotlar formatlari va ma’lumotlarni 
taqdim etish shakllariga misollar keltirilgan. Format ma’lumotlarni taqdim etishning 
muhim tavsiflari hisoblanadi. Protsessordagi bazaviy format so‘z hisoblanadi, uning 
uzunligi ma’lumotlarni taqdim etish diapazoni va aniqligini, xotira xajmini, 
ma’lumotlar shinalari razryadliligini belgilaydi.