30
Urıs dáwirindegi ádebiyatta, sonıń ishinde, dramada qaharmanlıq temanı súwretlew
tiykarǵı dáwir talabı boldı. Ata-babalardıń batırlıq dástúrlerin kórsetiwge, xalıqlar doslıǵın
súwretlewge arnalǵan xalıq qaharmanlıq dástanı motivinde dóretilgen N.Dáwqaraevtıń
«Alpamıs» pesasınıń saxnaǵa qoyılıwı tariyxıy áhmiyetke iye hádiyse boldı.
Watandarlıq urıs dáwirinde rus hám basqa tuwısqan xalıqlar ádebiyatlarınıń dramalıq
shıǵarmalarınıń qaraqalpaq tiline awdarılıp, olardıń birazınıń milliy saxnamızda qoyılıwı úlken
jámiyetlik siyasiy áhmiyetke iye boldı. Olardan K.Simonovtıń «Rus adamları», K.Yashenniń
«Basqınshılarǵa ólim», S.Abdulla menen Chustiydiń «Qurban Omarov» usaǵan pesaları
tikkeley urıs kartinaların kórsetiwshi pesalar edi. Urıs hádiyselerin súwretlewshi bulardan basqa
da bir qansha kishigirim pesalar jazıldı hám awdarılıp mektep saxnalarında kórsetildi.
Ekinshi jer júzilik urıs dáwirindegi qaraqalpaq ádebiyattanıw ilimi hám ádebiy sın
Urıs jıllarındaǵı ádebiy awdarmalar da dáwirdiń talabına muwapıq júreklerde jalınlı jiger
sezimin kúsheytetuǵın poetikalıq úgitshil xarakterge iye boldı, operativ formadan-publicistikalıq
ocherklerden hám maqalalardan, pesalardan, qosıqlardan ibarat boldı. Qaraqalpaq jazıwshıları
A.Tolstoydıń, M.Sholoxovtıń, N.Tixonovtıń, Lebedov-Kumachtıń, K.Simonovtıń, P.Pavlenkonıń
shıǵarmaların awdarıp, gazeta toplamlarda berip turdı. Lebedov-Kumachtıń «Kóteril xalqım»
atlı belgili jawıngerlik qosıǵı xalqımız arasında keń taraldı. Ataqlı rus jazıwshısı A.Tolstoydıń
tásirsheń kúshke iye publicistikalıq ocherkleri hám jıynalıslarda sóylegen sózleri respublikamız
gazetalarında jiyi basılıp turdı. «Dushpan Moskvaǵa qáwip tuwdırıp otır» atlı maqalasında ana-
Watanǵa bolǵan tereń patriotlıq muhabbatı menen jawız basqınshılarǵa otlı ǵázebi
sáwlelengen. Xalıqtıń qaharmanlıq gúresin usınday qúdiretli til menen súwretlewshi
shıǵarmalardan M.Sholoxovtıń «Dushpandı óshpenli jek kóriw ilimi» atlı dańqlı publicistikalıq
ocherki de qaraqalpaq tiline awdarıldı. A.Tolstoydıń «Xalıqtıń qanı» atlı publicistikalıq
maqalası, N.Tixonovtıń «Kirov biz benen» atlı poeması, h.t.b.
ocherkler, maqalalar, qosıqlar
awdarıldı. Ayırım rus jazıwshıları menen jurnalistleri Ózbekstan hám
Qaraqalpaqstan
jigitleriniń sawashtaǵı erliklerin kórsetiwshi ocherkleri de awdarıldı: (N.Virta »Jawınger
Yusupov yamasa batırlıq degen ne» E.Kaplanskiy «Qaraqalpaq xalqınıń batır uları aǵayinli
Hábibullaevlar»)
Qońsılas Respublikalar jazıwshılarınıń bir qansha shıǵarmaları awdarıldı. Olardan ózbek
shayırları Ǵafur Ǵulam, Hamid Álimjan h.b. lar tárepinen jazılǵan «Ullı Watandarlıq urıstıń
jawıngerlerine Ózbekstan xalqınıń xatı» úlken áhmiyetke iye boldı. Xattı bir gruppa belgili
shayırlar awdarıp shıqtı hám óz aldına kitapsha etip shıǵarıldı. Bul shayırlıq sálemnamada
Ózbekstan xalqınıń jeńiske bolǵan
tilek sezimleri, dushpanǵa qarsı ǵázebi jırlanadı.
Urıs dáwirindegi qaraqalpaq ádebiy sını da óz aldına qoyılǵan maqset hám wazıypalarǵa
bir qansha juwap berdi . Ádebiy sın shıǵarmalardaǵı jawıngerlik motivti, qaharmanlıq dátúrdi,
patriotizm, xalıqlar doslıǵı temaların qollap qúwatlap, jawıngerlik mazmunǵa muwapıq
poetikalıq formalardı propagandaladı. Ádebiy sınnıń tiykarǵı obekti jawıngerlik patriotlıq
qosıqlardıń hám ocherk, gúrrińlerdiń jıynaqları boldı. Jarıq kórgen toplamlar, teatr spektaklleri
tuwralı recenziyalar gazeta betlerinde járiyalanıp turıldı. Máselen, M.Dáribaevtıń «Watan
ushın» degen toplamǵa, «Jawdı jeksen etemiz» atlı toplamǵa «Qaraqalpaq shayırlarınıń dawısı»
atlı Sadıq shayırdıń «Jeńimpaz xalıq» atlı toplamına recenziyaları jarıq kórdi. İ.Saǵıytovtıń
«Qaraqalpaq jazıwshıları Watandarlıq urıs kúnlerinde» maqalası, «Leytenant Elmuratov» «Rus
adamları», «Alpamıs» pesalarına jazǵan recenzyaları dıqqatqa ılayıq. Ádebiyattı
izertlew
boyınsha Berdaqtıń ómiri hám dóretiwshiligi boyınsha I.Saǵıytov hám S.Bassinlerdiń maqala
hám kitapshaları basıldı.
31
Urıs dáwirindegi ádebiy sında shıǵarmalarǵa yamasa ádebiy turmıs hádiyselerine
ilimiy
analiz bolmaǵanı menen, ol óz aldına qoyılǵan aktual wazıypanı atqarıwǵa háreket etti, ol
kórkem janrlar sıyaqlı kóbinese propagandalıq xarakterge iye boldı.
Ullı watandarlıq urıs dáwirindegi qaraqalpaq ádebiyatı boyınsha tómendegishe juwmaq
jasaw múmkin:
-bul dáwirde qaraqalpaq jazıwshılarınıń kóbisi qolına qural alıp jawıngerlik sapqa turdı,
kóplegen ádebiyat wákilleri qolına qural alıp urısqa atlandı, bir qanshaları urısta qaharmanlarsha
qazalandı,
-bul dáwirdegi qaraqalpaq ádebiyatında patriotizm, qaharmanlıq, dushpandı jek kóriw sezimi,
xalıqlar doslıǵı, joqarı gumanistlik ideyalar sáwlelendirildi,-
- bul dáwir ádebiyatında jetekshi janr poeziya boldı, jawıngerlik-qaharmanlıq lirika, shaqırıq
agitaciyalıq mazmundaǵı qosıqlar, satiralıq qosıqlar, kishkene kólemli poemalar dóretildi.
Poeziyada J.Aymurzaev, M.Dáribaev, S.Nurımbetov, A.Dabılov, A.Begimov, D.Nazbergenov,
Á.Shamuratov, Á.Turımbetov, N.Japaqov t.b. lar qálem terbetti.
-proza tarawı ocherk, gúrriń. publicistikalıq maqalalar tiykarında rawajlandı,
- dramada eń kózge túsken shıǵarmalar «Leytenant
Elmuratov, «Alpamıs» h.b. bir neshe kishi
kólemli pesalar jazıldı.
Do'stlaringiz bilan baham: 
