Házirgi qaraqalpaq ádebiyatı hám ádebiy process 1-tema: Kirisiw, házirgi qaraqalpaq ádebiyatı pániniń maqseti hám wazıypaları

3. Ekinshi jer júzilik urıstan keyingi dáwirdegi qaraqalpaq prozası. 
Ullı Watandarlıq urıstan keyingi dáwirdegi proza qaraqalpaq ádebiyatınıń jetekshi 
janrlarınıń biri retinde rawajlana basladı. Ádebiyatımızda prozanıń rawajlanıwı quramalı bir 
processti óz ishine alıp, prozaiklerimizdiń bul dáwirde dóretken ocherkleri, gúrrińleri. povestleri 
tiykarınan usı janrlardıń ózlerine tán ózgesheliklerin ózlestiriwdegi dáslepki adımları sıpatında 
kórindi. 
Jazıwshılarımız ocherkke áhmiyetli faktlerdi tiykar etip alıwdı hám bul faktlerdi kórkem 
obrazlar arqalı ashıw ústinde tınbay izlendi. R. Májiytovtıń «Qutlı báhár», T.Seytmamutovtıń 
«keshegi jarlı-búgingi dańqlı» ocherklerinde miynet qaharmanlarınıń úlken isleri súwretlengen. 
Jazıwshılardıń ocherk dóretiwde sheberligi arta basladı. Turmıstaǵı áhmiyetli faktlerdi sóz 
etiw menen birge kórkem súwretlewge ayrıqsha itibar berile basladı. I.Yusupovtıń 
«Órnekshiler» ocherkinde hár qanday jaǵdayda tábiyattıń qarsılıǵına qaramastan mol ónim 
jetistiriwge bel baylaǵan awıl xojalıǵı miynetkeshleriniń miynet romantikası sheber 

---

35 
súwretlenedi. Avtor qaharmanlardıń júzege keltiretuǵın erliklerine olardıń sanasındaǵı oy-
sezimler tiykar ekenligin dáliylley alǵan. 
Urıstan keyingi dáwirde dóretilgen ocherklerdiń báriniń ideyalıq kórkemlik dárejesi birdey 
emes edi, janr talaplarına da teńdey juwap bere almaytuǵın edi. Kóp ǵana ocherklerde áhmiyetli 
faktlerdi kórkem súwretlew ornına informaciya sıpatında xabarlaw kóp orın aldı. R.Májiytovtıń 
«Jeńer miynet» ocherki, T.Nájimovtıń «Jeńis jolında» toplamına kirgen ocherkleri usınday 
informaciyalıq xarakterge iye boldı. Eger ocherkte áhmiyetli fakt baslı orında tursa, gúrrińde 
adam, xarakteri, jan dúnyası dıqqat orayında boladı. Jazıwshılar óz gúrrińlerinde turmıstıń
áhmiyetli máselelerin sóz ete basladı. Bul jılları N.Dáwqaraevtıń «Batırlıq», R.Májiytovtıń 
«Saǵınıp kútkende», I.Yusupovtıń «Esten shıqpas eki kún», T.Qayıpbergenovtıń «Ana ashıwı», 
«Aljasıqtıń aqırı» t.b. gúrrińleri dóretildi. Búgingi kún temasına arnalıwı, dáwirdiń áhmiyetli 
máselesin kóterip shıǵıwı, kúshli turmıslıq qarama-qarsılıqqa tiykarlanǵan konflikttiń bolıwı 
jaǵınan J. Aymurzaevtıń «Kelin» gúrrińi ajıralıp turadı. 
Kóplegen jazıwshılar balalar ushın gúrrińler hám basqa da kólemli shıǵarmalar dóretti. S. 
Salievtiń «Óristen qaytqanda», «Ónerliniń qolı altın». «Jılqımannıń balası», T.Qayıpbergenovtıń 
«Arza», «Isiń sózińdey emes», «Kim ayıplı», Ó.Xojaniyazovtıń, J.Seytnazarovtıń gúrrińlerinde 
balalar turmısı kórkem sáwlelengen. Á.Shamuratovtıń «Meniń jolbarıslar menen jolıǵısıwlarım» 
shıǵarması tek balalar ádebiyatında emes, al urıstan sońǵı prozada ayrıqsha orındı iyeleydi. 
Urıstan keyingi dáwirdegi proza kólemli shıǵarmalardıń dórey baslawı menen 
xarakterlenedi. A.Orazovtıń «Awır kúnlerde». J.Tashenovtıń «Jawınger doslar» povestleri 
Watandarlıq urıs dáwiri waqıyalarına arnalǵan. Bul waqıtta qaraqalpaq prozasında birinshi ret 
zamanagóy temaǵa arnalǵan povestler dóretildi. J.Aymurzaevtıń «Abadan», X.Seytovtıń 
«Agronom-predsedatel», S.Xojaniyazovtıń «Aq altınlı atızdıń azamatları» povestleri xalqımızdıń 
urıstan keyingi dáwirde xalıq xojalıǵın qayta tiklew hám rawajlandırıw jolındaǵı miynetleri 
súwretlendi. 
Zamanagóy temada jazılǵan shıǵarmalarda jazıwshılardıń sheberliginiń ele jetispey 
atırǵanlıǵı ayqın kórinedi. Zamanagóy temada kólemli shıǵarmalar dóretiwde realistlik metodtı 
tereń iyelewdiń qıyınshılıqları dáslepki povestlerde óz sówlesin taptı. 
Urıstan keyingi qaraqalpaq ádebiyatında prozanıń ocherk hám gúrriń janrları bir qansha tez 
rawajlandı. Bul janrlardaǵı ósiwshilik jazıwshılardıń turmıstı realistlik súwretlew sheberliginiń 
artqanın,gúrriń hám ocherk janrlarınıń ózgesheliklerin ózlestire baslaǵanınkórsetedi. Bul dáwir 
prozası bir qansha povestlerdiń dórewi menen de xarakterlenedi. Urıstan keyingi dáwirde 
dóretilgen bul shıǵarmalar ádebiyatta bunnan keyin povest hám roman janrlarınıń tez pát penen 
rawajlanıwına tiykar bolıp xızmet etedi.