O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti “Neft va gaz” fakulteti

39.3 “Muborakneftgaz” MCHJ qarashli past bosimli konlarda gazlarni 
utilizatsiya qilish va uning iqtisodiy samaradorligi 
 
 
Neft va gaz tarmoqlarida meyoriy ekologik muhitni ta’minlash hamda tabiiy 
gazni, neftli yо‘ldosh gazlarni va gazlarni degazatsiyasi bо‘yicha utilizatsiya qilish 
tadbirlari rejalashtirilgan. Hozirgi vaqtda neft konlarida quduqlardan mahsulotlarni 
yig‘ishda va neftgazkondensat aralashmasini tayyorlash jarayonida maxsus ajratish 
qurilmalaridan efektning tarkibidan gazlar ajratiladi va kondensatlar gazsizlantiriladi 
hamda gaz transport tizimiga berishning imkoniyati yо‘qligi tufayli past bosimga ega 
bо‘lganligi uchun mash’alalarda yoqib atmosferaga chiqariladi. 
Kruk, G‘arbiy Kruk, Janubiy Kemachi, Shimoliy О‘rtabuloq va Umid 
neftgazkondensat konlari “Muborakneftgaz” MCHJ konlarining guruhiga kiradi hamda 
Buxoro va Qashqadaryo viloyati territoriyasida joylashgan. Bu guruhga kiruvchi 
konlarning tarkibiga neftgazkondensat konlari (NGKK), gazkondensat konlari (GKK) 
va neftkonlari (NK) mansubdir. 
Muborak guruhi konlarida neft va gaz uyumlari yagona tizimda birgalik 
ishlatiladi. Quduqlarning kо‘p qismidan mahsulotlar yopiq germetik tizim orqali 
yig‘iladi. Yо‘ldosh gazlarni utilizatsiya qilish uchun Janubiy Kemachi NGKKda siquv 
kompressor stansiyasi (SKS) qurilmoqda. Atrof muhitga qо‘shimcha ifloslantiruvchi 
moddalarni kondagi mavjud obyektlardan chiqarilishi doimiy ravishda hisobga olinadi.
Ma’lumki, yaqin vaqtga Janubiy Kemachi konidan uyumning neftli qismi 
ishlatilgan va harakatdagi neft quduqlaridan mahsulot ikkita avtomatik guruhli о‘lchov 
qurilmalari orqali (AGО‘Q) yig‘iladi. 2004 yilda Janubiy Kemachi konida sanoat sinov 
ishlatish (SSI) uchun gazni kompleks tayyorlash qurilmasi (GKTQ) qurilgan. SSIda 
biridagi aniqlashtirilgan kon ma’lumotlari olingan va bu ma’lumotlar asosida 
qatlamdagi rezervuardan uglevodorodlarni maksimal qazib olishni ta’minlash uchun 
sanoat ishlab chiqarishi loyihalangan. Neft va gaz uyumlari birgalikda ishlatilganda 
qazib oluvchi quduqlarning hamma mahsuloti (gaz suyuqlik aralashmasi -GSA) 
tо‘g‘ridan –tо‘g‘ri GKTQga kelib tо‘planadi. U yerdan gazneftkondensat va suvli 
aralashma neftni tayyorlash qurilmasiga (NTQ) beriladi, u yerda kompleks tayyorlanadi 
va GSAsi ikkita tarkibiy qismga ajratiladi: gazga va suyuq uglevodorodlarga, qatlam 
suvi va erigan gazlarga. Quduqlarga ulangan KBN (kirish bloki nitkasi)-1,2,3,4,5 lar 
yordamida gazni yig‘ish nurli tizim orqali amalga oshiriladi va kollektor yordamida 
tashilib GKTQsiga beriladi. Neft gaz kondensat aralashmasi drossel-effektdan 
foydalanib PHAQ (past haroratli ajratish qurilmasida) tayyorlanadi.
Gidrat hosil bо‘lishida ingibitor sifatida dietilenglikol (DEG) qо‘llaniladi. 
GKTQsining bir yillik imkoniyati 3.0x10
9
m
3
/yilga teng. Tozalangan va quritilgan gaz 
(KSt05786726-04:2003 muvofiq) о‘lchash tuguni orqali biriktiruvchi Janubiy Kemachi-
О‘rtabuloq gaz uzatmasiga beriladi va u yerdan О‘rtabuloq-MGQIZ gaz uzatmasiga 
tashiladi. Janubiy Kemachi konida quyidagi neftkon jihozlari majmuasi о‘rnatilgan: 
quduqlar, AGО‘Q, neft uzatmalari, rezervuarlar, nasoslar va mash’ala jihozlari, 
GKTQ, NTQ va boshqalar. Bu inshootlardan chiqqan chiqindilar atrof muhitga 
antropogen ta’sir kо‘rsatadi.

---

340 
Kruk va G‘arbiy Kruk konining mash’ala gazlari umumiy oqim bilan Janubiy 
Kemachi konidagi SKSsining biriktiruvchi gaz uzatmasi-kollektori orqali yо‘naltiriladi 
va u yerga Shimoliy О‘rtabuloq va Umid konlaridan ham gaz kirib keladi. Mash’ala 
gazlarini sarfini о‘lchash uchun har bir kondan birlashtiruvchi gaz uzatmasi-kollektoriga 
chiqishida о‘lchov tugunlari о‘rnatilgan. Kruk koni bilan NTQsi, AGО‘Q *1,2,3,4,5,6 
dan mash’ala gazini ochadi va G‘arbiy Kruk koni gazi bilan birgalikda Janubiy 
Kemachi konidagi SSKsiga yо‘naltiriladi. SSKsiga Shimoliy О‘rtabuloqning AGО‘Q-
1,2,3 dan gaz KBN-2 orqali gaz ham kirib keladi. Gidravlik hisoblarga muvofiq 530x6 
mm diametrli gaz uzatmasining bosim 0,1 MPa va oxirgi uchidagi harorat 34
0
S ga teng 
bо‘ladi hamda uzunligi 5,0 km.ga teng. 
Amaldagi obyektlardan atmosferaga chiqariladigan ifloslantiruvchi moddalar 
taxminan 3188,1 t/yilni tashkil qiladi (39-jadval). Tashlanmalarni asossiy qismini 
uglerod oksidi-63,81%, vodorod sulfid- H
2
S, azot ikki oksidi- NO
2
, quruq va azot oksidi 
-NO tashkil qiladi. 
39.1-jadval