‘zbekiston respublikasi L,1y va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Tut (Ш елковица) -
Morus L.
Tut turlari tutdoshlar -
Moraseae
oilasiga mansub bo‘lib, bo‘yi 
15 m gacha yetadigan daraxt. Barglari tuxumsimon, b o ‘yraksimon- 
tuxumsimon, barg plastinkasi butun, 3-5 b o ‘lakli yoki patsimon qirq- 
ilgan, arrasimon yoki ikki marta arrasimon o ‘yilgan qirrali b o iib , 
bandi yordamida poya va shoxlarida ketma-ket o ‘mashgan. Bir jin- 
sli (ko‘pincha ikki uyli) mayda, k o ‘rimsiz gullari kuchala to ‘pguliga 
joylashgan.
22-rasm.
Qora tut, Shotut (Ш елковица белая) — 
Morus nigra L.

---

Mevasi oq, qizil, qora rangli, shirin yoki nordon-sliirin m a/ali, 
scrshira, urug‘li to ‘p meva. Tut aprel oyidu gullaydi, may-iyunda 
pishadi. Tut turlari qishloq xo ‘jaligida ipak qurli uehun o /uqa si- 
lalida I'oydalanish va dalalarni himoyalovchi ihotazorlar sil'alidan 
loydalanish maqsadida keng ko‘lamda ekiladi, lekin ko‘pincha yov- 
voyilashgan holda ham uchraydi. Xalq tabobatida ko‘pincha lutning 
quyidagi ikki turining bargi va mevasi ishlatiladi: Oq tut (Balxitul) 
(Шелковица белая) -
Morus alba L.
va Shotut - (Шелковица 
черная) -
Morus nigra L.
Tut turlarining mevasi to 'liq yetilib pishganda qoqib yig‘iladi, 
ochiq havoda quritiladi yoki quritmasdan ishlatiladi. Bargi yirik- 
lashganda, mevasi pishishidan oldin yoki pishganda y ig ‘iladi, soya 
yerda quritiladi yoki quritmay qoTlaniladi.
Oq tut bargi tarkibida 77,2-147,6 mg% S vitamini, karotin, efir 
moyi (35-56% geksenollardan va boshqa terpenoidlardan tashkil 
lopgan), b o ‘yoq, oshlovchi moddalar, mevasida 10,9% qandlar (gly- 
ukoza, fruktoza, saxaroza), 10,5-40 mg% vitamin S, oshlovchi va 
boshqa moddalar bor.
Tut mevasi 
xalq 
tabobatida qonni 
tozalovchi va uni 
ko'paytiruvchi, siydik haydovchi, ichak faoliyatini mustahkamlov- 
chi, yurak ishini yaxshilovchi va isitmani tushiruvchi vosita sifatida 
qoTlaniladi. Yurak kasalligi (miokardiodistrofiya) ok tut mevasi bi­
lan davolanganda ancha yaxshi natijalar olingan.
Shotut bargi tarkibida 164,6-370 mg% S vitamini, bo‘yoq, os­
hlovchi moddalar, mevasida 12,7% qandlar, 1,24-1,8% organik 
(olma, limon va boshqa kislotalar), b o ‘yoq, pektin, oqsil va boshqa 
moddalar bor.
Quritilmagan barg shirasi angina va tish og‘rig ‘ini davolashda, 
mevasi o g ‘iz bo‘shlig‘i kasalliklari, bo‘g ‘ma (дифтерия), qizil- 
cha (скарлатина), isitma va boshqa kasalliklarni davolash uehun 
hamda burishtiruvchi, isitma k o ‘tarilganda, chanqoqni bosuvchi va 
siydik haydovchi vosita sifatida qo‘llaniladi. O g‘iz bo‘shlig'i va to- 
moq kasalliklarida meva damlamasi bilan og‘iz va tomoqni chayish 
buyuriladi, isitma bilan kechadigan kasalliklarda shotut mevasidan 
chanqov bosuvchi ichimlik tayyorlanib, bemorga ichirilsa foyda 
qiladi.

---

Tut turlari bargidan vitaminlar, organik kislotalar va boshqa 
moddalarga boy xolosas k o ‘rinishidagi dorivor preparat olingan va 
ilmiy tibbiyotda xolosas o ‘m ida jigar va o ‘t qopi kasalliklarini (sariq 
kasalligi, xoletsistit va boshqalami) davolashda ishlatishga tavsiya 
qilingan.