‘zbekiston respublikasi L,1y va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

19-rasm.
Oddiy soxta kashtan (Конский каштан обыкновенный) 
-
Aesculus hippocastanum L
Tibbiyotda soxta kashtanning urug‘i, guli va bargi keng 
qo‘llaniladi. Mevasi to ‘liq pishganda qoqib olinib, undan urug‘i 
ajratiladi va ochiq havoda - quyoshda quritiladi. Barglari yoz b o ‘yi 
yig‘ilishi mumkin, ammo faqat soya yerda quritiladi.
U rug‘i tarkibida eskulin, fraksin, kumarin glikozidlari, flavo- 
noidlar (kversetin va kempferol glikozidlari), 8-10% triterpen sapo- 
ninlar (essin va boshqa), 6-8% yog‘, 50% gacha kraxmal, 8-10%

---

oqsil, osblovchi va boshqa moddalar, bargida - flavonoidlar (kver- 
sctin, kempferol va ulam ing glikozidlari), karotinoidlar va boshqa 
faol birikmalar bor.
Soxtakashtan urug‘idan tayyorlangan ckstrakt - cskuzan trom- 
boflebit va vena qon tomiri (ayniqsa oyokda) kengayishi oldini olish 
va davolashda hamda bavosil va atcrosklerozda ishlatiladi.
OshJovchi totim (Сумах дубильный) -
Rhus coriaria L.
Totim pistadoshlar -
Anacardiaceae
oilasiga mansub b o ‘lib, 
b o ‘yi 1-3 m boMadigan buta yoki kichik daraxt. Totim y o w o y i 
holda 0 ‘zbckistonning janubida T o‘polang va Sangardak daryolari 
havzasida o ‘sadi. Barglari toqpatli murakkab, 4-8 juft cho‘ziq-tu- 
xumsimon yoki nishtarsimon, yirik arrasimon qirrali barglardan 
tashkil topgan bo‘lib, bandi yordamida poyasi bilan shoxlarida 
kctma-kct o ‘mashgan. Bir jinsli, mayda, ko ‘rimsiz, besh b o ‘lakli, 
yashil-oq rangli gullari ayrim-ayrim (changchi va urug‘chi) holda 
ro ‘ vak simon gulto ‘plamiga j oylashgan.
Mevasi - qizil rangli, sharsimon yoki buyraksimon, mayda, 
quruq, danakli meva. Totim iyun - iyul oylarida gullaydi, m eva­
si sentabr-oktabrda yetiladi. Totim Kavkaz, Qrim, Turkmaniston, 
Tojikiston va O'zbekistonning quruq, toshloq va ohakli tog‘ qi- 
yaliklarida, dengiz sathidan 900-1700 m balandliklardagi tog‘ qi- 
yaliklarida, ba’zan o ‘rmonlarda va o ‘rmon chekkalarida o ‘sadi. 
Totimning bargi xalq tabobatida ishlatiladi.
0 ‘simlik gullashi oldidan to mevalari pishgunga qadar barg­
lari yig‘iladi va ochiq havoda quritiladi. So‘ngra tanin olish uehun 
farmatsevtika zavodlariga yuboriladi.
Totim bargi tarkibida 25-33% oshlovchi moddalar (10-20,9% 
tanin), 4,8% gacha gallat kislotasi, flavonoidlar (avikulyarin, astrag- 
alin, miritsitrin), efir moyi, 112 mg% S vitamini, bo‘yoq va boshqa 
moddalar bor. Totim bargi tanin olish manbasi hisoblanadi. Tanin 
burishtiruvchi, antiseptik va yallig‘lanishga qarshi ta ’sirga ega. 
Shuning uehun uning preparatlari (tanalbin va tansal tabletka holida) 
m e’da-ichak kasalliklarini (m e’da-ichak katari, enterit, kolit, ich ke- 
tish) davolashda ishlatiladi. Tanin og‘iz bo‘shlig‘i, burun va tomoq-

---

ning yallig'lanishidachayish (1-2% li critmasi) yoki shilliq qavatlar- 
ga sinlish (taninning 5-10% li erilmasi), kuyganni, surunkali ck/.c- 
inalarni va turli yaralami davolashda hamda ichak yallig'lanishida 
qo'llaniladi.
Inson alkaloidlar (morfin, kokain, atropin, nikotin, ii/.iostigmin 
va boshqalar) hamda og‘ir metallar tuzlari bilan zaharlanganda unga 
laninning 0,2-2% li critmasi ichishga bcriladi yoki 0,5 % li critmasi 
bilan m c’da yuviladi [30].