‘zbekiston respublikasi L,1y va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Oddiy qarag‘ay (Сосна обыкновенная) -
Pinus sylvestris L.
Oddiy qarag'ay qarag‘aydoshlar -
Pinaceae
oilasiga mansub 
b o iib , bo‘yi 40 m gacha yetadigan doim yashil ninabargli daraxt. 
Daraxt tanasida shoxlari to ‘p-to‘p joylashgan. Ninabarglari yarim 
silindrsimon, qattiq, o ‘tkir uchli, ichki tomoni botiq ustki tomorii 
do‘ng, poyada juft-juft b o ‘lib o'rnashgan. Gullari bir jinsli, k o ‘rimsiz, 
qubbalarga joylashgan. Otalik qubbalari bahorda yosh novdalarda 
hosil bo‘ladi, onalik qubbalari novdalarning uchki qismida 1-3 tadan 
joylashadi. Onalik qubbalari ikkinchi yili pishadi va yog‘ochlanib 
qoladi.
Oddiy qarag‘ay M DIIning Yevropaqismi, Sibir, Qozog‘istonning 
shimoliy qismi, Kavkaz va Uzoq Sharqdagi ninabargli o ‘rmonlaming 
asosiy o‘rmon hosil qiluvchi daraxtlaridan hisoblanadi, 150 mln 
gektarga yaqin maydonda o ‘sadi. 0 ‘zbekistonga introduksiya qilin- 
gan, tog‘li hududlarda yaxshi o ‘sishi bilan ajralib turadi.
Tibbiyotda oddiy qarag‘ayning kurtagi, efir moyi, smolasi va 
smoladan olingan mahsulotlari ishlatiladi. Q o‘shaloq kurtaklar erta
72

---

bnhoidu, bo'rtgan vaqtida o'sib ehiqqanjoyi bilan birga qirqib olina- 
<1
1
vii salqin joyda uzoq vaqt quritiladi. Efir moyi 15-20 sin u/.unlik- 
dagi quritilmagan novdalardan suv bug‘i yordamida haydab olinadi. 
Smola va uning mahsulotlari daraxt p o ‘stlog‘ini tilib, daraxtm quruq 
liuydash yoki ekstraksiya qilish usuli bilan olinadi.
16-rasm.
Oddiy qarag‘ay (Сосна обыкновенная) -
Pi mis sylvestris L.
Q arag‘ay kurtagi tarkibida 0,36% efir moyi, vitamin E, oshlov- 
chi va boshqa moddalar, qarag‘ayningbargli shoxehasida 0,13-1,3% 
efir moyi, 7-12% smola, S vitamini, karotin va boshqa birikmalar 
bor. Bargii novdalaridan olingan efir moyi 40% pinen, 40% lim- 
onen, 11% gacha bornilatsetat va boshqa terpenoidlardan tashkil 
topgan [30].
Kurtagi damlamasi balg‘am k o ‘chiruvchi, dezinfeksiya qiluv- 
chi va siydik haydovchi vosita sifatida hamda yuqori nafas y o llari

---

kasallanganda ingalyasiya qilish uchun qoilaniladi. Barg damlama- 
si singa kasalligida va uning oldini olishda, ekstrakti - shifobaxsh 
vanna uchun ishlatiladi. Efir moyining spirtdagi critmasi dczodrant 
sifatida xonalar (ko‘pincha kasalxonalarda) hidini yaxshilash uchun 
purkaladi.
Q arag‘ay smolasidan hamda yog‘ochidan quruq haydash usuli 
bilan skipidar, kanifol, qoramoy va pista k o ‘mir olinadi. Skipidar 
turli surtmalar, balzam va boshqa aralashmalar tarkibida nevralgi- 
ya, bod va boshqa shamollash kasalliklarida o g ‘rigan yerga surtish, 
nafas y o ‘llari kasallanganda ingalyasiya qilish uchun ishlatiladi. 
Qoramoyi Vishnevskiy surtmasi tarkibida bo‘lib yaralami davolash­
da, Vilkinson surtmasi tarkibida qo‘tirni, ekzema va temiratkini 
davolashda qo'llaniladi.
Kanifol turli malhamlar tarkibiga kiradi. Pista k o ‘mir preparati
- korbolen tabletkasi m e’dada yig‘ilib qolgan gazlami (meteorizm) 
yo‘qotishda yordam beradi. Smola, skipidar, kanifol, qoramoy, pista 
ko'm ir xalq xo‘jaligining turli sanoat tarmoqlarida va texnikada 
keng foydalaniladi.