‘zbekiston respublikasi L,1y va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

17-rasm.
Tog‘olcha (Слива растопыренная) — 
Prunus sogdiana Vass.

---

Tomoq og‘riganida tomoqni tog‘olcha va olxo‘ri bargi qaynat- 
masi bilan chayishni buyurgan. Tog‘olcha va olxo‘ri mevasi (quritil- 
gan va quritilmagan xoldagisi) hamda uning shirasi yumshoq, surgi 
ta ’siriga ega.
N ordon navlari ovqat hazm bo'lishini yaxshilaydi. Shuning 
uchun xalq tabobatida tog‘olcha va olxo‘ri mevasi yoki quritilgan 
meva qaynatmasi (yoki damlamasi) qabziyatda surgi dori o ‘m ida 
hamda o ‘t pufagi, buyrak, yurak kasalliklarida qo‘llaniladi. Bundan 
tashqari, mevasining shirasi ishtaha ochish (nordon navlarining 
shirasi) va ovqat hazmini yaxshilash uchun qo‘llaniladi. Bu shira 
ayniqsa qish va bahor oylarida, organizm vitaminlarga muhtoj 
bo‘lganda foydali hisoblanadi.
Xandon pista (Фисташка настоящая) -
Pistacia vera L.
Xandon pista Pistadoshlar -
Anacardiaceae
oilasiga mansub 
bo‘lib, bo‘yi 5-7, ba’zan 10 m ga yetadigan daraxt. Barglari toqpatli 
murakkab, ko‘pincha 3 ta, ba’zan 5-7 ta yumaloq-tuxumsimon yoki 
ellipssimon, qalin, tekis qirrali, och yashil rangli bargchalardan tash- 
kil topgan bo'lib, bandi yordamida shoxlarida ketma-ket o ‘mashgan. 
Mayda, ko‘rimsiz, bir jinsli gullari ro ‘vaksimon gul to ‘plamiga 
joylashgan. Mevasi - tuxumsimon, to ‘q-qizil rangli, quruq danakli 
meva. Xandon pista mart- may oylarida gullaydi, mevasi avgust- 
sentabrda pishadi.
Markaziy Osiyoning tog‘ 1 i hududlarida toshloq qoyali joylarda, 
o'rm on qiyaliklarida, tog‘ etaklari va adirlarda katta-katta pistazor- 
lar hosil qilib o ‘sadi. Kavkaz va Markaziy Osiyoning tog‘li hudud­
larida sanoat plantatsiyalarida o ‘stiriladi. Bargida hosil bo'ladigan 
o ‘simtalari - buzg‘unchasi, xalq tabobatida yana bargi, mevasi 
va daraxt tanasidan olingan smolasi ishlatiladi. Bargi yoz oylari­
da yig‘iladi va soya yerda quritiladi. Mevasi pishganida bargdagi 
buzg'unchasi terib olinadi va ochiq havoda-quyoshda quritiladi. 
Buzg'uncha tarkibida 30-50% oshlovchi moddalar, bargida 13-14% 
oshlovchi moddalar, S vitamini va organik kislotalar, urug‘ida - 60 
% gacha yog‘ bor.
Buzg'unchasidan tanin olinadi. Tanin burushtiruvchi, antiseptik 
va yallig‘lanishga qarshi ta ’sirga ega. Shuning uchun uning dorivor
76

---

picpaiatlari (laimlhin va tansal tablctka xolida) ino’da-ichak kasal- 
liklai i (tne’da-ichak katari, entcrit, kolit, ich kctar)ni davolashda ish- 
laliladi 1-2% li tanin critmasi og‘iz bo‘shlig‘i, bimin va tomoqning 
yallig'lanish kasalliklarida chayish uehun ishlatiladi. I'aninning
V 10% 
li critmasi shilliq qavatlarga surtish, kuyganni, surunkali 
i k/.cmani va tuili yaralami davolash hamda ichak yalligManishida 
xuqna qilish uehun qoilaniladi. Odam morfin, kokain, atropin, niko- 
lin, fizostigmin va boshqa alkaloidlar, og‘ir metall tuzlari bilan za- 
harlanganda taninning 0,2-2% li eritmasi ichiriladi yoki 0,5%li crit­
masi bilan m e’da yuviladi.