‘zbekiston respublikasi L,1y va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

23-rasm.
M andarin (Цитрус уншиу) — 
Sitrus unshiu Mars.
Limon mevasining yumshoq qismidan limon kislota olinadi. 
Limon kislota m e’da shirasi tarkibida kislota kamayib ketgan hol- 
larda ichishga beriladi. Limon mevasi va yosh barglaridan tayyor-

---

langan damlama xalq tabobatida qon bosimi ko‘tarilgan hollarda 
(gipertoniya kasalligida) uni pasaytirish uchun q o ‘llaniladi.
Sitrus turlarining mevasi va limondan olingan limon kislota 
oziq-ovqat sanoatida, efir moyi parfyumeriyada ishlatiladi.
Jumrutsimon Chakanda (Облепиха круш иновидная)-
llippophae rhamnoides L.
Chakanda Jiydadoshlar -
Elaeagnaceae
oilasiga mansub bo‘lib, 
bo‘yi 4-6 m ga yetadigan ikki uyli buta yoki kichik daraxt. Poyasi 
sershox va tikanli bo'lib, qo‘n g ‘ir-yashil p o ‘stloq bilan qoplangan. 
Barglari chiziqsimon-nishtarsimon yoki chiziqsimon, yuqori tomoni 
kulrang-to‘q yashil, pastki tomoni bir oz sarg‘ish q o ‘n g ‘ir-kulrang 
yoki oq tusli, tekis qirrali b o iib , poya va shoxlariga qisqa bandi yor- 
damida ketma-ket o ‘mashgan.
24-rasm.
Jumrutsimon Chakanda (Облепиха крушиновидная) -
Hippophae rhamnoides L.

---

(itillari bir jinsli, mayda va ko'rim siz, kaltu boshoqchaga (ota- 
lik gullari) yoki 2-5 tadan shoxchalar qoMtig‘ida (onalik gullari) 
joylashgan. Mevasi dumaloq yoki cho‘zinchoq, to‘q sariq yoki 
qizg'ish rangli, sersuv, danakli meva. Chakanda aprel-may oylarida 
gullaydi, mevasi avgust-oktabrda pishadi.
Chakanda keng arealli o ‘simlik hisoblanadi, u MDHning 
Yevropa qismida, Karpatda, Kavkazda, Qora dengiz atroflarida, 
Markaziy Osiyoda, Q ozog‘istonda, 0 ‘zbekistonda, Tojikiston va 
Qirg‘izistonda, Boltiq b o ‘yida, Sibir va Oltoyda daryo, k o ‘l va den- 
gi/,larning shag‘alli va qumli qirg'oqlarida, tekislik va tog ‘lardagi 
lo‘qayzorlarda o ‘sadi.
Tibbiyotda mevasi va ulardan olinadigan Chakanda moyi hamda 
bargi qo‘llaniladi. Mevalari toMiq pishganda, b a’zan sovuq tushgan- 
dan so ‘ng yig‘iladi. Y ig‘ilgan mevalari quritib yoki quritmasdan 
ishlatiladi, moy olish uehun zavodlarga yuboriladi.
Mevasi tarkibida 450 mg% S vitamini, 145 mg% E, V vitamin- 
lari, 60 mg% karotin va boshqa karotinoidlar, foli kislota, 9% gacha 
flavonoidlar, 3,56 % qandlar, 2,64% organik (olma va vino) kislo­
talar va boshqa biologik laol moddalar bor. Urug'ida 12,5% yog‘, 
0,28 mg% V vitamini, 0,38 mg% vitamin V2, 14,3 mg% E vitamini,
0,3 mg% karotin, oqsil va boshqa faol birikmalar bo‘ladi. Moyi ham 
vitaminlarga (110-165 mg% E, F hamda 40-100 mg % karotin yoki 
180-300 mg% karotinoidlar) boy [9, 30].
Chakanda moyi radioaktiv nur ta’siridan zararlangan teri, shilliq 
qavatlar (qizilo‘ngach, m e’da), m e’da va o ‘n ikki barmoq ichak yar- 
asi, b a ’zi ginekologik kasalliklar hamda vitaminlar yetishmasligidan 
kelib chiqqan avitaminoz va boshqa kasalliklarni davolash uehun 
qo‘llaniladi. Chakanda moyi og‘riq qoldiruvchi va yarani tcz bitiruv- 
chi va to ‘qimalami regencratsiyasini tezlashtiruvchi ta ’sirga ega. 
Shuning uehun uni m e’da va qizilo‘ngach shilliq qavatlari yarasini 
bitirish uehun ichiladi, kuygan joyga, yaraga bosiladi.
Chakanda mevasini Markaziy Osiyo xalqlari qadimdan o g ‘riq 
qoldiruvchi, singa va milk qonashini, m e’da kasalliklarini davolov- 
chi vosita sifatida ishlatib keladilar. Bargining qaynatmasi bilan bod 
kasalligini davolaganlar. Buning uehun barg qaynatmasidan shifo-

---

baxsh vanna qilinadi yoki badanning og‘rigan joyiga issiq qaynat- 
maga botirilgan mato b og‘lab q o ‘yiladi.
Bargi tarkibida 230-370 mg% S vitamini, flavonoidlar (kver- 
setin, izoramnetin, miritsctin va boshqalar), gallat kislotasi, 8-9% 
oshlovchi va boshqa biologik faol moddalar bo‘ladi. Hozirgi payt- 
da Respublikamizda Chakandani sanoat miqyosida o ‘stinshga va 
farmatsevtika sanoati uchun xomashyo bazasini yaratishga harakat 
qilinmoqda.