Moliyaviy hisobot auditi

MOLIYAVIY HISOBOT AUDITINING MAQSADI VA UNING ASOSIY 
TAMOYILLARI
84 
a) yuqorida ko’rib chiqilgan qoidalar bo’yicha (og’zaki aniqlash yoki miqdoriy nisbati 
asosida) muhimlik to’g’risida dastlabki mulohazani ishlab chiqish; 
b) muhimlik to’g’risidagi dastlabki sub’ektiv mulohazani audit segmentlariga qqllanish – 
ma’muriyat fikrining barcha majmuidan alohida elementlarni auditor segmentlarga birlashtiradi, 
So’ngra o’zi uchun maqbul uslubiyatni har bir segmentga alohida qqllanadi.
2. Testlash, natijalarni baholash, ya’ni uch ish: 
a) nazorat paytida testlash natijalari bo’yicha auditorning ish xujjatlaridan, shuningdek 
boshqa omillar hisobidan oshgan, ta’siri shubhasiz, lekin miqdoriy ifodalab bo’lmaydi.gan 
segmentdagi nuqsonlarni (jumladan, statistik usullar bilan) baholash; 
b) amalga oshirilgan auditorlik ishlari davomida nuqsonlarning hammasini baholash 
auditor axborotni baholashga vaqti-vaqti bilan yondashuvni ta’minlaydigan ba’zi segmentlarga 
ko’p marta murojaat qiladi; natijada to’plangan auditorlik dalillarini qayta ko’rib chiqib, jami 
nuqsonlar to’g’risida umumiy fikrni shakllantiradi va hokazo; 
v) umumiy bahoni muhimlilik to’g’risidagi dastlabki mulohaza bilan qiyoslash, bu 
jarayonda auditor yoki dastlabki mulohazasiga o’zgartirish kiritadi, yoki ishonchlilikning yanada 
yuqori darajasiga erishish uchun qo’shimcha auditorlik tadbirlarini belgilaydi va amalga 
oshiradi. 
Tekshiruvchilar auditni rejalashtirish va o’tkazish chog’ida muhimlik darajasini aniqlash 
uchun «…O’zbekiston Respublikasida auditorlik faoliyatini tartibga soladigan me’yoriy xujjatlar 
qattiq talablar qqymasa» (1.1.8.) firmaning ichki usullaridan foydalanishi lozim. Xalqaro 
amaliyotda ham firmaning ichki standartlari va usullari kelishib olinmagan. O’zbekiston 
auditorlik tashkilotlarida ham ichki auditorlik standartlari ishlab chiqilmagan. Ularning ba’zilari 
qat’iy miqdoriy ko’rsatkichlarni afzal ko’radilar (raqamlar, odatda shartli bo’ladi, buning ustiga 
konservatizm tamoyiliga muvofiq kamaytirib ko’rsatiladi). Muhimlik to’g’risidagi dastlabki 
mulohaza faqat hisobda emas, pul birligida ham bayon qilinishi mumkin. Muhimlilikni baholash 
uchun boshqa baza ham bo’lishi mumkin. Masalan, nazorat paytlarini belgilanganidan ham 
yuqori chastotada to’xtatib qolishni muhim deb baholashi mumkin.
Auditor u yoki bu baza muhimlikning rejali darajasini belgilash uchun qanchalik mos 
kelishini aniqlash chog’ida mijoz biznesining turli jihatlarini hisobga olishi lozim. Ammo fond 
darajasi xajmi, sof aktivlar, aylanma mablag’ yoki aktivlarning umumiy miqdori bo’yicha 
mijozlarning kuchli tabaqalanishi deyarli hamisha mavjudligi vaziyatni chigallashtiradi. 
Shu tariqa, auditorlik tashkiloti muhimlik mezonlarining qat’iy miqdoriy ifodasidan 
foydalansa, har bir xo’jalik yurituvchi sub’ektning o’ziga xos xususiyatlarini hisobga olmaydi 
yoki etarli darajada hisobga olmaydi. Bunday mezonlarni barcha mijozlarga nisbatan ko’r-
ko’rona qqllanish muhimlik darajasining oshib ketishiga (kamayishiga) olib kelishi mumkin. 
Har qanday auditda ham muhimlikning miqdor tomoninigina emas, sifat tomonini xam 
puxta baxolash lozim. Ko’p hollarda auditor odatda foydalanadigan miqdoriy ifodalangan 
taxminiy mezonlarga nisbatan sifat omillari muhimroqdir. §arbdagi ba’zi auditorlik tashkilotlari 
bunday miqdor ifodasiga asir bo’lib kolmaslikni afzal ko’radilar. Ular bunday muammolarni 
to’plangan auditorlik dalillarining mazmuniga asoslanib, har bir mijoz bo’yicha alohida hal 
qiladilar. 
Umumiy muhimlikni buxgalteriya hisobotida yo’l qqyish mumkin bo’lgan nuqsonlarning 
chegarasi deb qarash mumkin. Shu boisdan auditor umumiy muhimlik darajasi bilan auditorlik 
xulosasining mijozda vujudga kelgan vaziyatiga mos shakli o’rtasidagi bog’liqlik (aloqa) dan 
foydalaniladi. Muhimlik bilan bog’liq bo’lgan va aloxida dolzarb axamiyatga ega bo’ladigan 
asosiy muammolarni aniqlashda quyidagilarni ajratib ko’rsatish mumkin: 
1. Umumiy muhimlik darajasi ko’p jihatdan auditorlik xulosasining zarur shaklini, 
mustaqil auditor o’zining tekshiruvchi degan alohida maqomi asosida mustaqil ravishda 
shakllantiradigan va rasmiy ravishda bayon qiladigan fikrining mohiyatini belgilab beradi. 

---