Moliyaviy hisobot auditi

 

---

MOLIYAVIY HISOBOT AUDITINING MAQSADI VA UNING ASOSIY 
TAMOYILLARI
76 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
6-MAVZU: PUL OQIMLARI 
TO’G’RISIDAGI HISOBOT AUDITI 
 
 

---

MOLIYAVIY HISOBOT AUDITINING MAQSADI VA UNING ASOSIY 
TAMOYILLARI
77 
6-MAVZU: PUL OQIMLARI TO’G’RISIDAGI HISOBOT AUDITI 
 
6.1.Korxona pul oqimlarini faoliyat turlari bo’yicha nazorati. 
Mamlakatimizda bozor munosabatlariga o’tish bilan ko’p auditorlik tashkilotlari xatarni 
baholash tushunchasini seza boshladi.
 
Auditorlik xatarining mohiyati, shuningdek uni baholash masalalari xorijiy g’arb 
mualliflarning ko’p maxsus kitoblarida umumiy tarzda ta’riflab berilgan, ularning ayrimlari rus 
tilida tarjima qilinib, Rossiya Federatsiyasida nashr etilgan (3.5.,3.18.,3.21.,3.42.). Tajriba shuni 
ko’rsatmoqdagi, O’zbekiston auditida bu masalalar auditorlar va ularning mijozlarining 
manfaatlari tutashgan joyda turadi. Shu bilan birga, bizningcha, u yoki bu xatarning kattaligini 
va ahamiyatini aniqlash, shuningdek tekshirish o’tkazish chog’ida uni kamaytirish yo’llarini 
qrganish va foydalanish mijozlar emas, auditorlarning o’zlari uchun muhim ishdir. 
Audit xatosi moliyaviy hisobot auditi bilan bevosita bog’liqdir. Ushbu borada bizni 
qiziqtirayotgan har bir xatarning ta’rifini, shuningdek, audit o’tkazish uslubiyatini belgilab 
beruvchi ba’zi omillarni ko’rib chiqamiz va ularni sharhlaymiz. 
Audit xatari - yo’l qo’yish mumkin bo’lgan, maqbul darajadagi audit xatari, audit 
chog’idagi xatar (DAR- Destred audit risk). Auditorlik faoliyati standartlarida foydalaniladigan 
atamalar va ta’riflarning rqyxati mualliflari uni auditorlik xatari deb atadilar (1.1.8.). Auditorlik 
xatarining mohiyati shundan iboratki, auditor o’z ishida ba’zi nuqsonlarga yo’l qqyishi va 
umumiy yakun qilish chog’ida noto’g’ri xulosa chiqarishi mumkin. Aslida, bu xatar ikki 
omilning bir-biriga ta’siridir: 
 
a) moliyaviy hisobotda muhim g’araz mavjudligi bilan bog’liq xatar; 
b) moliyaviy hisobotdagi mavjud muhim g’arazgqyliklardan birortasi tekshirish chog’ida 
aniqlanmay, ta’riflanmay qolishi bilan bog’liq xatar. 
Shunga qaramay, amaliyot nuqtai nazaridan yuqoridagi omillarni parchalab, ularning har 
birini alohida kichik omillar sifatida ko’rib chiqish mumkin: 
Ajralmas xatar (IR-innerent risk). Uni ba’zi mualliflar ichki xujalik xatari, ichki xatarga 
xos xatar va shu kabi nomlar bilan atashadi. Auditorlik faoliyati standartlarida foydalaniladigan 
atamalar va ta’riflar rqyxatida uni ichki xo’jalik xatari va ajralmas xatar deyilgan. Sqnggi 
standartlarda (6.25.) «Ichki xo’jalik xatari» iborasidan izchil va barqaror foydalanilgan. 
Bizningcha, bu xatarga berilgan ta’rifni umuman maqbul desa bo’ladi, lekin u to’la emas. 
Bu xatar ko’p jihatdan mijozning o’ziga xos xususiyatlaridan kelib chiqadi, xo’jalik tizimining 
ichki xarakteristikasi, shuningdek, ba’zan ichki nazorat vositalari bilan tekshirish mumkin 
bqlmagan tashqi muhit sharoitlariga bog’liqdir. Mohiyat jixatidan bu xo’jalik tizimi o’z 
taraqqiyotining maqbul yo’lida muntazam bo’la olmasligi extimolidir. Aniq bir mijozga xizmat 
qilishni aniq bir auditorlik tashkiloti zimmasiga olganiga qaramay, bu xatardan qutulib 
bo’lmaydi.. 
Ichki nazoratning samarasizligi xatari (CR-control risk). Auditorlik faoliyati standartlarida 
foydalaniladigan otamalar va ta’riflar rqyxatida bu «Ichki nazorat tizimi xatari» deyilgan. 
(1.1.8.), keyinroq esa (6.25.) «Nazorat vositalari xatari» iborasidan foydalanilgan. Har qanday 
iqtisodiy sub’ektda tashkil etilgan hisob va nazorat tizimi ta’sirchan va ayni paytda nisbatan 
arzon bo’lishi kerak. Demak, turli operatsiyalar va faktlarni hisobga olishda ogohlantirmaslik 
yoki xatoni aniqlay olmaslik xatari yoki boshqa muhim g’arazgqylik avval boshdanoq mavjud 
bo’ladi. Masalan, tugallanmagan ishlab chiqarishni baholash kassa va bankdagi mavjud pulni 
baholashga nisbatan ancha murakkab ish. 
Xatoni aniqlay olmaslik xatari (DR-detestion risk) va buxgalteriya hisobotidagi 
chalkashliklar. 

---