Elektroakustika

akustik istiqbol
ni yaratadi. 
Agarda odam eshittirishni ikkita turli joyda joylashgan va oralari 
tinglovchiga yaqin bo‘lgan bir xil tovush manbaidan eshitsa, tovush 
manbalar sathi bir xil bo‘lganda mavhum tovush manbai, go‘yo shu ikki 
tovush manbalari o‘rtasida joylashgandek tuyuladi. 
Manbalar sathi bir xil bo‘lmaganda mavhum manba sathi balandroq 
tovush manbai tomon siljigandek tuyuladi. Mavhum manba joylashgan 
joyni tovush manba’lari hosil qilayotgan jadallikka nisbatan aniqlash 
mumkin (jadalliklar nisbati taxminan mavhum manba va haqiqiy 
manbalar oralig‘i nisbatiga teng).
Agarda tinglovchi tovush manbaidan (masalan, radiokarnaydan) 
bitta eshittirishni turli masofalarda eshitsa, yoki undan bir xil masofada 
joylashgan ikki manbaning biridan kelayotgan signal ikkinchisidan 
kelayotgan signalga nisbatan biroz kechiksa, unda asosiy va kechikkan 
manbalar sathi teng bo‘lganda mavhum manba asosiy manba joylashgan 

---

40 
yerda joylashgandek tuyuladi. Boshqacha qilib aytganda kechikkan 
signalning, qo‘shilishi tovush jarangdor-ligini oshirsa ham: uning 
manbai go‘yo yo‘qdek tuyuladi. Demak, asosiy signal kechikkan 
signalni (agar ularning sathi bir xil bo‘lsa) butunlay bosadi. Agarda 
kechikkan signal sathini asta-sekin oshirsak, ikkala tovush manbai hatto, 
kechikish vaqti 50 ms dan kam bo‘lganida ham alohida - alohida 
eshitiladi. 
1.15-rasmda kechikkan signal sathining ortishi va ushlanish vaqti 
orasidagi bog‘liqliq egri chizig‘i keltirilgan. Ordinata o‘qi bo‘yicha 
asosiy va kechikkan sathlar farqi berilgan. Ushlanish vaqti 15÷20 ms 
bo‘lganda ikkala signal birdek eshitilishi uchun kechikkan signal sath 
bo‘yicha 11 dB ga oshirilishi kerak. 
1.15- rasm. Kechikkan signalning qaytarilishi mavhum signal 
manbaini aniqlashga ta’siri
Kechikish vaqti 50 ms bo‘lganda asosiy va kechikkan manbalar 
sathlari farqi 6 dB tashkil etadi. Bu bog‘lanish ko‘pgina olimlar 
tomonidan, jumladan, batafsil Xaas tomonidan o‘rganilgan. Shunint 
uchun 1.15 - rasmdagi egri chiziq