Elektroakustika

aks sado
deb ataladi. 
Agarda, to‘g‘ri va qaytarilgan tovushlar sathining farqi 2 egri 
chiziqda ko‘rsatilgan qiymatlardan oshmasa, unda kechikuvchi tovushni 
eshitish mumkin (II zona), ko‘rsatilgan qiymatlardan oshganda 
kechikuvchi tovush aks sado sifatida eshitiladi va nutq eshitish aniqligi 
pasaymaydi (III zona). Sathlar farqi 3 egri chiziqdagi ko‘rsatkichlardan 
oshgandagina (IV zona), aks sado hisobiga nutq aniqligining pasayishi 
sezila boshlaydi. 

---

35 
1.12 - rasm. To‘g‘ri va kechikkan sathlar o‘rtasidagi talab etilgan 
farq va qaytarilgan tovushning kechikish vaqti o‘rtasidagi bog‘liqlikni 
ifodalovchi egri chiziq: 
1 - aks sado eshitilish chegarasi; 
2 -aks sado sezilish chegarasi; 
3 -aks sadoning halaqit berish chegarasi;
Zonalar: 0 - tovushlarni yagona tovushdek eshitish; 
I - eshitilmaydigan aks sado; 
II - eshitiladigan aks sado; 
III -
 
aks sado eshitiladi ammo, nutq eshitish aniqligi pasaymaydi; 
IV -aks sado nutq aniqligini pasaytiradi. 
Bu egri chiziqlardan foydalanish hisoblashlar faqat qo‘lda baja-
rilgandagina qulay, elektron hisoblash mashinalaridan foydalanilganda 
ularni approksimatsiyalanishi haqida tushunchaga ega bo‘lish lozim. 
Yetarli darajada (aniqligi 1 dB ga yaqin bo‘lgan) quyidagi 
approksimatsiyadan foydalaniladi; 
1 - egri chiziq uchun: 
 
,
дБ
,
45
мс
t
lg
3
100
L
1




(1.15)
bunda Δt - kechikish vaqti; 
2- egri chiziq uchun: 
,
дБ
,
54
)
мс
(
t
lg
35
L
2




(1.16) 
3 - egri chiziq uchun: 
дБ
,
51
)
мс
(
t
lg
3
80
L
1




(1.17) 

---

36 
Misol.
Tinglovchi, tovush manbai va 17m masofadagi qaytaruvchi 
devor oralig‘i turibdi. Agarda tovushning devordan qaytish koeffitsienti 
birga yaqin bo‘lsa, unda to‘g‘ri tovush jadalligi qaytarilgan tovush 
jadalligidan 9 marta (51
2
:17
2
) katta bo‘ladi. Sath bo‘yicha bu farq 10 lg 
9 = 9,5 dB ga teng. To‘g‘ri va qaytarilgan tovushlar yo‘lining ayirmasi 
34 m tashkil etadi, shuning uchun qaytarilgan tovush to‘g‘ri tovushga 
nisbatan (34x1000)/340 = 100 ms kechikadi. Bu holda tovush va uning 
aks sadosi orasidagi farq sezilarli bo‘ladi. 
Agar tovush manbai tinglovchidan 3 m masofada bo‘lsa, sathlar 
farqi 


дБ
8
,
21
3
17
2
3
lg
10
2
2





ni tashkil etadi. Bu holda, tovush va uning 
aks sadosi sezilish chegarasidan tashqarida bo‘ladi (1- zona). 
Eshitish a’zosining vaqtiy tavsiflaridan yana biri