Elektroakustika

intervallar
yoki 
musiqa intervallari deb ataladi. Eshitish a’zosi uchun qabul qilingan 
oddiy intervallar quyidagilar: 

unison (ohangdoshlik) – 1:1 (ikkita bir xil chastotali tovush); 

oktava-1:2; 

kvinta-2:3; 

kvarta-3:4; 

katta tersiya – 4:5; 

kichik tersiya – 5:6 yoki 6: 7; 

---

19 

katta sekunda (ton) – 7:8 yoki 8:9; 

kichik sekunda (yarim ton) -15:16; 
Intervallarning musiqaviy xususiyatlari musiqa nazariyasining asosi 
hisoblanadi. 
Texnikada oktava 1:2, yarim oktava 
2
:
1
, uchdan bir oktava 
3
2
:
1
tushunchalari qo‘llaniladi.
Odam eshitishi mumkin bo‘lgan tovush tebranishlari chastotasi 
taxminan sekundiga 16 tebranishdan iborat. Tovushning bundan kichik 
chastota tebranishlarini biz eshitmaymiz. Bu odam eshitish a’zosining 
pastki chegarasi. Eshitishning yuqori chegarasi esa sekundiga taxminan 
20000 tebranishni tashkil etadi. 
Chastotasi sekundiga 16 dan 20000 gacha bo‘lgan chastotali 
tebranishlar tovush deb ataladi. Ammo bundan tebranishlar chastotasi 
sekin-asta o‘zgarib tovush chastotasi chegarasidan chiqqanda tovush 
butunlay eshitilmaydi degani emas. Chastotaning pastki va yuqori 
chegaralariga yaqinlashgan sari tovush asta-sekin pasayib, butunlay 
eshitilmaydi. Har qanday tovush tebranishlarini biz eshitavermaymiz. 
Energiyasi juda kichik tebranishlarni qabul qilamiz, ammo tovushni 
eshitmaymiz.Tovush manbai energiyasini sekin-asta oshirsak, qandaydar 
qiymatga yetganda juda past tovush eshita boshlaymiz. 
 
Bunday holda tovush energiyasi 
eshitilish
bo‘sag‘asiga yetdi 
deyiladi.
 
Eshitilish bo‘sag‘asi barcha odamlar uchun bir xil emas. Ammo 
eshitish a’zosi sog‘lom bo‘lgan odamlarda eshitilish bo‘sag‘asining u 
yoki bu tomonga o‘rtacha og‘ishi unchalik katta emas. 
Sof ton balandligini sezish faqat chastotaga bog‘liq bo‘libgina 
qolmay, tovush jadalligiga va uning davomiyligiga ham bog‘liq. 
Qisqa tovushlar kuruq chertmadek eshitiladi, ammo tovush 
uzaytirilgan sari chertma ton balandligi hissini bera boshlaydi, 
Chertmadan tonga o‘tish vaqti chastotaga bog‘liq: past chastotalarda ton 
balandligini aniqlash uchun impuls davomiyligi taxminan 60 ms: 1 kGs 
dan 2 kGs gacha bo‘lgan chastotalarda 15 ms ni tashkil etadi. Murakkab 
tovushlar uchun bu vaqt ortib boradi, nutq tovushlari uchun esa, bu 
ko‘rsatgich 20-30 ms ga teng. 
Ta’kidlash zarurki, eshitish a’zosining keltirilgan yuqori chastota 
tanlovchanlik ma’lumotlari sof tonlarni qabul etish hollariga mos. 
Haqiqatda esa, sof tonlar juda kam uchraydi. Shuning uchun murakkab 
tovushlar ta’sir etganda inson butun chastota diapazonida 250 ga yaqin 

---

20 
gradatsiyani aniqlay oladi, bu gradatsiyalar tovush jadalligi kamayishi 
bilan qisqarib, 150 ga yaqinlashadi. Shunday qilib, qo‘shni gradatsiyalar 
o‘rtacha bir-biridan chastota bo‘yicha 4% ga farq qiladi. Shuning uchun 
sekundiga 24 kadrli kino-filmlarni televidenieda sekundiga 25 kadr bilan 
namoyish etish mumkin. Bu holda absolyut eshitish qobiliyatiga ega 
bo‘lgan musiqachilar ham ovozdagi farqni anglay olmaydilar, chunki, 
tebranishlar chastotasi farqi 4% dan oshmaydi. Bu farq sekundiga ikkita 
kadrni tashkil etsagina ovozdagi farqni anglay oladilar. 
Keng polosali spektrga ega bo‘lgan tovushlar, masalan shovqinlar 
eshitish a’zosi asosiy membranasining barcha tolalarini qo‘zg‘atadi. 
Eshitish a’zosining kuchsiz tanlovchanligi hisobiga eshitishning har bir 
kritik polosasida spektr integratsiyalanadi, eshitish a’zosi uzluksiz 
spektrni diskretlaydi, ya’ni u shovqin chastota spektriga teng kritik 
polosalar soniga aylantiradi. 
Eshitiladigan chastota diapazoni bo‘yicha tovushni sub’ektiv 
baholash uchun