O ’. M. Asqarova, M. A. Abdullaeva, M. Boltaeva andragogika

69

---

2.2. KATTALAR TA’LIMIDA INTERAKTIVM ETODLAR
Tasavvur (assostiastiya) lar taxlili
Moderator seminar mavzusiga bevosita aloqador tushunchalami o’qiydi va 
ishtirokchilardan bu tushunchalar bilan bog’liq holda yuzaga kelgan 
tasaw urlarni yozib borishni so’raydi. Keyin, tanaffus vaqtida, kartochkalar 
to ’planadi, tizimlanadi va barcha tanishib chiqishi uchun foydalanadi.
Natijalar muhokama qilinadi va sharxlanadi. Muhokama davomida 
moderator ishtirokchilaming tasawurlari (assostiastiyalari)ni ularning umidlari 
va seminari o ’tkazish buyicha taklif etilayotgan dastur bilan bog’laydi.
Tugallanmagan jum lalar
Moderator doskaga yoki plakatlarga seminar mavzusiga tegishli bir nechta 
jumlaning boshlanishini yozadi. Ishtirokchilar kartochkalarda bu jumlalami 
davom ettirish topshirig’ini oladilar. SHundan keyin kartochkalar tegishli joyga 
(jumlaning boshi yozilgan plakatga) yopishtiriladi.
Tugatilgan jum lalar umumiy muhokama uchun turtki bo’ladi va umidlami 
aniqlash, ish tartibini rejalashtirishga yordam beradi.
"SHimoliy cho’rtan baliq" o ’yin i
CH o’rtan baliqni katta akvariumning yarmiga joylashtirishibdi, ikkinchi 
yarmida esa shisha to ’siq ortida ko’p sonli mayda baliqlar suzib yurarkan. 
CHo’rtan baliqning qomi ochib, baliqlarga tashlansa, tum shug’i bilan shisha 
to ’siqqa urilib, xafsalasi pir bo’larkan. Keyinchalik u baliqlarga eta olmasligini 
tushunibdi va taqdirga tan beribdi.
Ajablanarlisi - to’siqni bildirmasdan, sekin olganlarida ham xatto baliqlar 
atrofida suzib yursa ham, cho’rtan ularga xujum qilmas, jim yotarkan.
Bu holat "cho’rtan baliq sindromi" ni namoyish etadi, unga quyidagilarga
xos:
vaziyatdagi o’zgarishlarni inkor etish;
mavzuning to ’liq tanishligini taxmin qilish;
o’ta umumlashtirishga moyillik;
aw alg i tajribaga so’zsiz amal qilish;
ruhiy zuriqish (stress) holatida harakat qila olmaslik;
muqobil variantlami ko’rib chiqishdan bosh tortish;
atrof muxit qurboni xissini tuyish;
xis qilayotgan majburlashni taxlil qila olmaslik.
Mashqning maqsadi: bizning muvaffaqiyatimizni chegaralovchi, unga 
erishishga xalaqit beruvchi ■
omillami aniqlash va baholash muhimligini 
namoyish qilish.
Muhokama uchun savollar: kishilar cho’rtan baliq sindromini namoyish 
qiladigan holatlarga misol keltiring. Biz boshqalarga (yoki o’zimizga) bu 
psixologik to ’siqlarni engishga qanday yordam bera olamiz? Qanday xulq 
turlariga ega bo’lishni, qanday turidan voz kechishni xoxlardingiz? (xayotda, 
ishda qanday majburlashlami xis qilasiz?. Qanday qilib majburlash tabiatini 
aniqlashni o ’rganish mumkin?
70

---

Har bir ishtirokchidan u qanday ishni bajarishni istayotgani yoki 
istamayotganligini so’rang. Belgilangan vazifani xozir bajarishga halaqit 
berayotgan omillami sanashni iltimos qiling. Ishtirokchilar xis qilayotgan 
majburlashlarni diagrammaga asosan real va tug’ma, qat’iy va moslashuvchan 
turlarga ajrating. To’qima va moslashuvchan turlar oxir oqibatda bartaraf 
etilmasada, o’rganilishi mumkin. Real va qat’iy majburlashlarni engib 
bo’lmaydi. His qilinayotgan chegaralashlarni tahlil qilish, tajriba o’tkazish va 
sharoitni to ’g ’ri baholayotganiga ishonch xosil qilish har bir ishtirokchi uchun 
foydali boTadi.
Tavsiyalar: o ’rganilayotgan masalalarning guruh tomonidan yahshiroq 
tushunilishi uchun shaxsiy hayotingizdan majburlashlarni namoyish qiladigan 
misol keltiring. Guruhga cho’rtan baliq sindromini engishda foydali bo’ladigan 
xulq turlari va sifatlar ro’yhatini tuzishni taklif qiling.