Ўзбекистон республикаси ташқи ишлар вазирлиги

Расм 2.21. Тайѐр маҳсулот таркибида махаллий компонентлар 
бўлиши талабининг иқтисодий самаралари 
Агар махаллий ишлаб чиқарувчилар томонидан ишлаб чиқилган маҳсулот 
миқдорини чет элдан таклиф қилинаѐтган маҳсулот миқдорига қўшсак, ушбу 
мамлакат бозорига маҳсулотнинг умумий таклифи чизиғи S
2 
вужудга келади. 
Ички талаб ички таклифга А мувозанат нуқтасида тенг бўлади, ушбу нуқтада 
Q
6
маҳсулот бирлиги P
1
= 9 нарх бўйича сотилади, бунда Q
1
маҳсулот миқдори 

---

158 
махаллий компаниялар томонидан сотилади, Q
5 
эса чет эл фирмалари 
томонидан сотилади. 
Ҳукумат миллий ишлаб чиқарувчиларни ҳимоя қилишни қарор қилади ва 
тайѐр маҳсулот таркибида махаллий компонентлар бўлиши хақидаги талабни 
киритади. Ушбу чекловга тушиб қолмаслик учун, чет эл компаниялари ўз 
ишлаб чиқаришини ушбу мамлакатга кўчиради, ва бу уларнинг ҳаражатларини 
оширади. Ҳаражатлар ошиши натижасида маҳсулотнинг нархи кўтарилади ва 
чет элдан бўлган таклифнинг S
1 
чизиғи S
3 
даражасигача кўтарилади. Бу, ўз 
навбатда S
2 
умумий таклиф чизиғини S
4
даражасигача силжишига олиб келади, 
ва бозор B нуқтада мувозанатга келади. Ушбу нуқтада нарх P
2
= 15 гача ошади, 
маҳсулотнинг сотилиши ҳажми эса Q
4
гача камаяди. Ушбу миқдордан Q
2
маҳсулот миқдори миллий компаниялар томонидан ишлаб чиқарилади, Q
3
миқдори эса — ушбу мамлакатда жойлашган чет эл компаниялари томонидан 
ишлаб чиқарилади. 
Иқтисодий самаралар: 
истеъмолчилар йўқотишлари – (a+b+c+d+e) 
ишлаб чиқарувчилар ютуғи - (a) 
ҳимоя самараси - (b) 
истеъмол самараси - (d) 
даромад самараси - (c+e) чет эл ишлаб чиқарувчиларнинг нархлар ошиши 
оқибатидаги кўшимча фойдаси 
мамлакатнинг умумий иқтисодий йўқотишлари (b+c+d+e) 
Эркин бозор шароитида мамлакатда 27 маҳсулот бирлиги 9 долл.дан 
сотилади, 4 бирлик миллий ишлаб чиқарувчилар томонидан ишлаб чиқарилади, 
23 бирлиги импорт қилинади.
Тайѐр маҳсулот таркибида махаллий компонентлар бўлиши хақидаги 
талабни киритгандан сўнг нарх 15 долл.гача кўтарилади. Умумий сотилиш 
ҳажми 21 бирликгача пасаяди, ички ишлаб чиқариш ҳажми 8 бирликгача 
ошади, чет эл ишлаб чиқариш 13 бирликгача камаяди.

---

159 
Иш ўринларни сақлашга ѐрдам бериб, тайѐр маҳсулот таркибида 
махаллий компонентлар бўлиши хақидаги талаб иқтисодиѐтни умумий 
самарадорлигини тушишига олиб келади.
Эркин бозор шароитида (2.21 - расм):
Dd = S
2,
агар P
1
=9; Q
умумий 
= 27, Q
1
= 4, Q
имп
= 23. 
Dd = S
4,
агар P
2
=15; Q
умумий
= 21, Q
2
= 8, Q
имп
= 13 
Истеъмолчилар йўқотишлари (a+b+c+d+e) = 
144
6
*
2
27
21


Ишлаб чиқарувчилар ютуғи + (a) = 
36
6
*
2
4
8


Даромадлар самараси - (c+e) = 13+6 = 78. 
Миллат йўқотишлари –(b+d) = 
30
2
6
*
6
2
6
*
4


Умумий миллат йўқотишлари - (b+c+d+e) = 78+30 = 108.