Ўзбекистон республикаси ташқи ишлар вазирлиги

3. Давлат ҳариди доирасидаги сиѐсат 
— давлат органлари ва 
корхоналаридан маълум бир маҳсулотларни фақат миллий ишлаб 
чиқарувчилардан сотиб олишни талаб қиладиган савдо сиѐсатининг яширин 
усули. 
4. Импорт қилинаѐтган тайѐр маҳсулот таркибида махаллий 
компонентлар бўлиши талаби 
— агар маҳсулот ички бозорда сотилишга 
мўлжалланган бўлса, унинг маълум бир қисми миллий ишлаб чиқарувчилар 
томонидан ишлаб чиқарилишини талаб қиладиган савдо сиѐсатининг яширин 
усули. Одатда махаллий компонентлар хақидаги талаб ривожланган 
мамлакатлар томонидан импорт қилинаѐтган маҳсулотларнинг миллий ишлаб 
чиқариш базасини яратиш орқали келажакда уларни импортидан вос кечишга 
йўналтирилган импорт ўрнини босувчи сиѐсат доирасида қўлланилади. 
Ривожланган мамлакатларнинг хукумати ушбу талабни ишлаб чиқаришни 
арзон иш кучига бой ривожланаѐтган мамлакатларга кўчиб кетишидан ҳоли 
бўлмоқ учун ва шу орқали бандлик даражасини ушлаб туриш мақсадида 
қўллашади.
Маҳсулот таркибида махаллий компонентлар бўлиши талаби махаллий 
ишлаб чиқарувчилар учун импорт квотадек ҳимояни таъминлайди. Аммо 
миллий бозорда қисмларни сотиб оладиган корхоналар учун ушбу талабнинг 
оқибатлари бошқача бўлади. Маҳсулот таркибида махаллий компонентлар 
бўлиши талаби импортни каттиқ чекламайди. У фақат фирмаларга чет элдан 
кўпроқ қисмларни сотиб олишга имконият яратади, агар улар ички бозордаги 
ҳарид ҳажмини кўпайтиришса. Бу эса фирма ишлатадиган материалларнинг 
хақиқий нархи миллий ва жаҳон бозорлар нархларининг ўртача қийматига тенг 
бўлади, дегани. Фараз қиламиз, автомобилнинг импорт қисмларининг қиймати 

---

157 
6 минг долл.га тенг. Ушбу қисмларни ички бозорда сотиб олиш 10 минг долл.га 
айланади. Автомобил йиғадиган фирма мамлакатда ишлаб чиқарилган 50 фоиз 
қисмларни ишлатиши керак. Ушбу холатда фирманинг қисмларга кетадиган 
ўртача ҳаражатлари 8000 долл. тенг бўлади (0,5*6000+0,5*1000). Бу эса тайѐр 
автомобил нархига таъсир этади. 
Тайѐр маҳсулот таркибида махаллий компонентлар бўлиши талаби 
давлатга ҳам, чет эл фирмаларига ҳам даромад келтирмайди. Уни ўрнига 
импорт ва махаллий қисмларнинг ўртача қиймати тайѐр маҳсулот нархида 
ифодаланади ва истеъмолчи томонидан тўланади.
Тайѐр маҳсулот таркибида махаллий компонентлар бўлиши талабининг 
иқтисодий самараларини кўриб чиқамиз. Фараз қиламиз, мамлакатда 
маҳсулотнинг таклифи Sd га , талаби эса Dd га тенг. Эркин савдо шароитида 
маҳсулотнинг чет элдан таклифи P
1
нархдан S
1 
га тенг (2.21 - расм).