M U N D A R IJA
KIRISH
4
I BOB.
X o ’ja lik
am aliyoti
va
zam onaviy
fan
tizim ida
sanoat
korxonalari
I I-
Sanoat korxonalari va u lam in g iqtisodiyotni m odem izasiya
7
qilishdagi aham iyati va roli
1.2.
Sanoat korxonalari rivojlanishining strategiyasini shakllantirish
28
1.3.
M ahsulot ishlab chiqarish faoliyati
50
II BOB.
Sanoat korxonalarining zaxira m anbalari
2.1.
Sanoat korxonalari asosiy fondlari
61
2.2.
Sanoat
korxonalarining
aylanm a
m ab lag ’lari,
ulam ing
shakllanishi va foydalanishi
2.3.
Sanoat korxonalarining kadrlari, u lam in g shakllanishi va
87
foydalanish
III BOB.
K orxona ishlab chiqarish xarajatlari va rentabellik
3.1.
K orxona xarajatlari va ulam i kam aytirish y o ’llari
98#
3.2.
F oyda va ishlab chiqarish rentabelligi
107
IV BOB
Sanoat korxonalarida
iqtisodiy faoliyat
4.1.
K orxonaning iqtisodiy va ijtim oiy sam aradorligi
119
4.2.
K orxonalarda ishlab chiqarishni rcjalashtirish va prognozlash
128
4.3.
Sanoat korxonalarining investitsion faoliyati
145
4.4.
Sanoat korxonalarining innovatsion faoliyati
166
4.5.
Sanoat korxonalarining m arketing faoliyati
179
V BOB.
Soha m enejm enti
5.1.
Sanoat m enejm entining tashkiliy tuzilm asi
195
G LO SSA R IY
2,2
F O Y D A L A N IL G A N A D A B IY O T L A R V A M A N B A LA R
218
3
K IR IS H
Iqtisodiyotni
erkinlashtirish
sharoitida
islohotlam i
chuqurlashtirish
iqtisodiyotga kiritilgan yangi investitsiyalar va m avjud m oddiy-texnika asosini
m odem izatsiya
qilishdan
tashqari boshqaruvning dem okratik tam oyillarini
kuchaytirish,
korxona,
firm a
va ularga
tenglashtirilgan
ishlab
chiqarish
tuzilm alarining x o ’ja lik faoliyati bilan b o g ’liq m ustaqillik doirasini kengaytirish,
siyosatning iqtisodiyotdan ustunligiga barham berish, inson faoliyatining barcha
soha va
tarm oqlarida tashabbuskorlik, izlanish va innovatsiyalam ing rivojlanishi
ham keng im koniyatlar yaratm oqda.
K orxona iqtisodiyotning b ir b o 'g 'in i b o ’lib, unda eng m alakali kadrlar
m ujassam langan ham da sam arali boshqaruv - m enejm ent q o ’llanib, resurslardan
oqilona foydalanish va zam onaviy texnika va texnologiyalardan foydalanish
m asalalari hal qilinadi. Ishlab chiqarilayotgan m ahsulotlam ing yuqori sifat
k o ’rsatkichlarini saqlagan holda xarajatlam i m inim allashtirish va darom ad
(foyda)ni m aksim allashtirish deyarli h ar bir korxonaning asosiy vazifasi
hisoblanadi. H ozirgi kunda iqtisodiy faoliyatning, m oddiy ishlab chiqarishning
jo riy va istiqbolli rivojlanish strategiyasi ham da m am lakat iqtisodiy salohiyatini
m ustahkam lashning asosiy o g ’irligi aynan korxonalar “yelkasi” ga yuklatilm oqda.
Talaba integratsion ja ray o n lam in g ta'siri;
sanoat korxonalarida ishlab
chiqarish sam ardorligini oshirish m aqsadida q o ’llaniladigan boshqaruv usullari,
vositalarini; korxona darom adi v a m enejm ent sam aradorligi; narxni tashkil qilish
siyosati; asosiy va aylanm a vositalar; korxonani boshqarish asoslari; korxonani
boshqarishdagi
iqtisodiy-m atem atik
usullari;
boshqaruvchi
xodim larni
shakllantirish jarayoni; korxonaning hayot siklini bilishi va ulardan
foydalana
olishi;
strategik boshqaruv tushunchasi,
biznes
- rejani
ishlab
chiqish
k o ’nikm alariga ega b o ’lishi kerak.
M illiy
iqtisodiyotning
ja d a l
rivojlanish
sharoitida
yangi
axborot
kom m unikatsiyalarining
kirib kelishi, m uhandis-talabalar
oldiga iqtisodiy,
pedagogik, psixologik bilim larga ega, korxonalam i boshqarish, m odellashtirish,
avtom atlashtirish, shuningdek, kam sarf-harajatli arzon, m ustahkam uzoqqa
chidam li ishlab chiqaruvchi texnologiyalam i m atem atika, inform atika, m atem atik
dasturlash, statistika,
axborot texnologiyalari, iqtisodiyot nazariyasi, sotsialogiya,
pedagogika va boshqa fanlardan o ’zlashtirgan bilim lari asosida o ’rgangan yetuk
m utaxassis kadrlar b o ’lishlikni taqozo etm oqda.
“Soha iqtisodiyoti va m enejm enti” fanini o ’qitishdan asosiy m aqsad -
talabalarda m illiy iqtisodiyot rivojlanishining iqtisodiy qonun va qonuniyatlarining
sanoat
va
uning
rivojlanishiga
k o ’rsatadigan
ta ’sirini
o ’rganish
sanoat
korxonalarnining
ishlab chiqarish
sam aradorligini oshirish , ishlab chiqarish
4
kuchlarini rivojlantirishdagi va m illiy iqtisodiyotni k o ’tarishdagi rolini ham da
o ’rnini aniqlash,
ulam i boshqarish tam oyillari, iqtisodiy salohiyatni oshirish
b o ’yicha y o ’nalish profiliga m os bilim , k o ’nikm a va m alakani shakllantirishdir.
Fanning vazifasi - talabalarga m azkur fan xusuyatlari doirasida O ’zbekiston
R e s p u b lik a s i
Prezidenti va hukum ati asarlari, m ateriallari, xulosalarini puxta
o ’zlashtirishlarini ta ’m inlashdan, sanoat
korxonasining boshqaruv tuzilishini,
ishlab chiqarishni tashkil etish, ishlab chiqarish sam aradorligi k o ’rsatkichlarini
hisoblash usullarini o ’rgatish, boshqaruv qarorlarini qabul qilish va uni
takom illashtirish y o ’llarini o ’rgatishdan iborat.
M utaxassis har tom onlam a rivojlangan,
iqtisodiy savodxon, qobiliyatli
b o ’lishi bilan tarm oq korxonalarining rivojlanishida ham da
soha kichik
m utaxassislarini tayyorlashda, fan b o ’yicha bitiruvchilarga q o ’yiladigan talablam i,
bozor iqtisodiyotiga o ’tish sharoitida korxonalam i boshqarish xususiyatlari
rivojlanishining tendentsiyalarini, boshqarishning h u q u q iy -m e'y o riy asoslarini,
k orxonalam i m oliyalashtirish xususiyatlarini, iqtisodiy islohotlam ing asosiy
y o ’nalishlarini, integratsiya jarayonlarini bilishi ham da ixtisoslik fanlarini o ’qitish
m etodikasi b o ’yicha k o ’nikm alarga ega b o ’lishi zarur.
U shbu m aqsadga erishish uchun fan
talabalam i nazariy bilim lar, am aliy
ko 'n ik m alalarg a dunyoqarashini shakllantirish vazifalarini bajaradi.
Fan b o 'y ic h a talabalam ing bilim , k o 'n ik m a va m alakalariga quyidagi talablar
q o'yiladi. Talaba:
■ sanoat korxonalari O 'zb ek isto n iqtisodiyotini rivojlantirishning asosiy
ustuvor y o 'n a lish i ekanligi, soha rivojining bugungi ahvoli, soha m ehnat
resurslariga b o 'lg a n talablam i bashorat qilish haqida ta s a w u rg a ega b o 'lish i;
■ korxonani m oddiy-texnik ta'm in o tin i tashkil qilish va rejalashtrishni,
integratsion jaray o n lam in g ta'sirin i, talab va taklifning qayishqoqligini,
raqobatli bozorlarning sam aradorligini, narxni
tashkil qilish siyosatini,
asosiy va aylanm a vositalam i, investitsiyalam i ja lb qilishni, innovatsiya
jaray o n larin in g xususiyatlarini, korxonani boshqaarish asoslarini, xodim lam i
shakllantirish jarayonini, korxonaning hayot siklini bilishi va ulardan
foydalana olishi;
■ talab va ta k lif nazariasidan foydalanish, biznes-rejani ishlab chiqish
k o 'n ik m alarig a ega b o 'lish i kerak.
5
