N. N. Rasulova z. Q. Jumayeva

2. S a n o a t korxonalarining tavsifi
Sanoat - bu ijtim oiy-iqtisodiy kategoriyadir. D em ak, sanoat o b 'e k tiv reallik 
(borliq)ning in 'ik o si va yuksak um um lashm asidir. U ning alohida tarm oq, y a'n i 
ijtim oiy ishlab chiqarishning alohida sohasi b o 'lib yuzaga kelishi ishlab chiqarish 
kuchlari va ijtim oiy m ehnat taqsim otining rivoji bilan tarixiy jih atd an bog'liqdir. 
O 'zb ek isto n sanoati ham o ’z taraqqiyoti jaray o n id a bir qator bosqichlam i bosib 
o 'tg an . E ng avvalo, uy sanoati, so 'n g ra, hunarm andchilik, y a 'n i xonaki sanoat, 
kooperatsiya, m anufaktura, fabrika kabi shakllari yuzaga kelgan. Bu erda 
hunarm andchilikning ju d a k o 'p
turlari, 
y a'n i 
kulolchilik, 
duradgorchilik, 
toshtaroshlik, binokorlik, o 'y m ak o rlik , k ashtado'zlik, k o 'n ch ilik , to ’quvchilik va 
tikuvchilik, tem irchilik, m isgarlik va zargarlik, degrezlik, rixtagarlik, zardo'zlik, 
b o ’yoqchilik, tunukasozlik va boshqalar keng tarqalgan.
Sanoat - m oddiy ishlab chiqarishning eng yirik yetakchi ta rm o g 'i b o 'lib , unda 
m ehnat qurollari (vositalari), m ehnat buyum lari va xalq iste’m ol tovarlarining 
k o 'p c h ilik qism i yaratiladi. U nda m ashina va m exanizm lam ing barcha turlari, bino 
va inshootlam ing konstruktiv elem entlari ishlab chiqariladi, yer osti boyliklarini 
qazib olish am alga oshiriladi, m ineral, o 'sim lik va hayvon xom ashyosiga ishlov 
beriladi ham da keng iste'm o l m ollari tayyorlanadi.
B archa m am lakatlam ing siyosiy, iqtisodiy va tashkiliy intilishlari, ularning 
x o 'ja lik jihatdan ham korligi 
sanoat sohasida ham o 'z ifodasini 
topadi.

---

D avlatlam ing tabiiy, m ehnat resurslaridan, ilm -fan va tcxnikaning barcha 
yutuqlaridan foydalanish im koniyatlarining kengayishida sanoatning aham iyati 
salm oqlidir.
Sanoat uchun uzluksiz fan-texnika taraqqiyoti va ishlab chiqarish ilm -fan 
yutuqlari bilan qurollanishining o 'sish i xarakterlidir. U nda elektrlashtirish va 
elektronizatsiyalash, 
ishlab 
chiqarishni 
kom pleks 
m exanizatsiyalash, 
avtom atlashtirish 
va 
xim iyalashtirish 
sohasidagi 
ilg 'o r 
yutuqlardan 
keng 
foydalaniladi va ularning yutuqlarini tinchlik m aqsadida q o'llaydi.
Sanoat, 
ayniqsa 
uning 
ustuvor 
sohalari 
butun 
ishlab 
chiqarishni 
globallashtirish m uam m olarini hal etishning kalitidir. Sanoat m oddiy ishlab 
chiqarishniing bosh ta n n o g 'i, iqtisodiyotning poydevoridir. M illiy iqtisodiyotning 
barcha tarm oqlarini qayta qurishga qodir b o 'lg a n yirik m ashinalashgan sanoatgina 
m ustaqillikning birdan bir m oddiy negizi b o 'lish i m um kin.
M am lakat aholisining ish bilan bandligini oshirishda sanoatning o 'rn i 
beqiyosdir. Shuni ta'k id lash kerakki, respublika sanoatining jad al su r'a tla r bilan 
ta'm inlanishi yanada yaxshilanib, m ehnatga layoqatli aholining ijtim oiy foydali 
m ehnat bilan m ash g 'u l b o 'lish i, y a 'n i bandlik darajasi anchagina yuksaladi. 
Jam iyatning yetakchi, bunyodkor, qudratli kuchi b o 'lg a n kadrlar (xodim lar)ning 
asosiy qism i sanoatda xizm at qiladi. Bu tarm oqning yanada ulkan rivoji sanoat 
kadrlari sonining oshishiga va ularning jam iyatdagi m avqeini k o 'tarish g a olib 
keladi.
Sanoat tabiatda uchraydigan m oddiy boyliklam i 
qazib chiqarish va 
tayyorlashni, u lam i va qishloq x o 'jalig id a yetishtirilgan m ahsulotlam i qayta 
ishlashni o 'z ichiga qam rab oladi. Sanoat barcha real sector tarm oqlari uchun 
ishlab chiqarish kuchlarining asosiy elem entlaridan biri hisoblangan jam iyatning 
tabiat ustidan hukm ronligini birm uncha orttiradigan, tcxnika taraqqiyotini 
belgilaydigan, inson m chnatining unum dorligini oshirishga im kon beradigan, 
m ehnat va ishlab chiqarish qurollarini yaratadigan sohadir.
O 'zb ek isto n R espublikasining m ustaqillikka erishishi m illiy iqtisodiyotim izda 
m iqdor va sifat o'zg arish larig a sabab b o 'ld i. B ugungi kunda m am lakatim iz 
iqtisodiyoti 
jam iy atn i 
dem okratiyalashtirish, 
iqtisodiyot 
salohiyatlarini 
m ustahkam lash 
va 
m am lakatni 
rivojlangan 
davlatlar 
qatoriga 
kiritishga 
y o'naltirilgan, b ozor m unosabatlariga o 'tish n in g m am lakatim iz uchun m axsus 
ishlab chiqilgan m odeli asosida rivojlanib borm oqda. Bu m odel x o 'ja lik faoliyati 
yurituvchi su b 'e k tla m in g erkinligi, xususiy m ulkchilik va tadbirkorlikni him oya 
qiluvchi zaruriy qonun hujjatlari bilan belgilab berilgan.
N eft-gaz sanoati m am lakatim iz iqtisodiyotida m uhim o 'rin egallaydi. U shbu 
soha nafaqat energiya m anbai, balki k o 'p la b tarm oqlar uchun zaru r b o 'lg an
9

---

polim erlar, organik kim yoviy m oddalar ham da azotli m ineral o 'g 'itla m i ishlab 
chiqarishda asosiy xom ashyo bazasi hisoblanadi.
K eyingi yillarda sohada am alga oshirilgan ishlar natijasida gaz qazib 
chiqarish hajm i 10 foizga ortdi, aholiga 15 foizga k o 'p tabiiy gaz va 1,6 barobarga 
k o 'p suyultirilgan gaz yetkazib berildi. N eftni qayta ishlash zavodlarida 
q o 'sh im ch a 204 m ing tonna neft m ahsulotlari ishlab chiqarilib, ichki bozorda 
benzin, dizel y o q ilg 'isig a b o 'lg a n talab qondirib kelinm oqda.
U shbu sohada erishilgan yutuqlar bilan birgalikda bir q ato r m uam m olar ham
aniqlangan. U glevodorodlar zaxirasini k o 'p ay tirish b o 'y ic h a aniq choralar 
ko 'rilm asa, yaqin 10-15 yilda m avjud zaxira 2 barobarga kam ayadi. Shu sababli 
“O 'zb ek n eftg az” jam iy ati oldiga geologiya-qidiruv ishlari va qazib olish hajm ini 
oshirish, 
konlam i 
m odernizasiya 
qilish 
va 
yangilarini 
ochish, 
neft-gaz 
xom ashyosini chuqur qayta ishlash, investisiyalarni k o 'p ay tirish b o 'y ic h a qator 
topshiriqlar q o 'y ild i. Jahon tajribasi asosida bu ishlarga investorlam i kengroq ja lb
qilish, davlat va investorlar m anfaatini him oya qilishni ta ’m inlaydigan yangi 
m exanizm lar ishlab chiqish vazifasi qo'yildi.
B ugungi kunda tabiiy gazning atigi 2 foizi chuqur qayta ishlanib, yuqori 
qo 'sh ilg an qiym atli m ahsulotlar olinayotgan b o'Isa, kelgusi 
10 yilda bu 
ko'rsatkichni 7 barobar oshirish im koniyati bor. Shuning uchun “O ’zbekneftgaz” 
jam iyati neft va gaz kim yo y o 'n alish ig a ustuvor aham iyat qaratishi zarur.
Jum ladan, arom atik uglevodorodlar (benzol, toluol, ksilol), m etanoldan olefin 
olish texnologiyasi asosida yangi m ahsulotlar - polistirol, polietilentereftalat va 
sintctik kauchuklar ishlab chiqarish, polietilen va polipropilen ishlab chiqarishni 
k o 'p ay tirish im koni m avjud. U shbu loyihalam i am alga oshirishga 9 m illiard dollar 
atrofida m a b lag 'lar jalb qilinishi lozim.
Iqtisodiyotning rivojlanishi uchun talab qilinuvchi ushbu vazifalam ing 
am alga oshirilishida korxonalarga katta rol ajratilib, ular iqtisodiyotning asosiy 
ishlab chiqarish b o 'g 'in i b o 'lish bilan birga m ahsulot ishlab chiqarish, aholiga 
xizm at k o 'rsatish tufayli iste’m olchilam ing talablarini ham qondiradilar.