Узбекистон Республикаси Ташки Ишлар Вазирлиги

Fraus creditorum
Қарздор ўз қарзини кредиторга тўламаслик мақсадида ўз мулкини
таниш-билишлари билан сохта келишув асосида ҳадя қилиши 
fraus
creditorum 
деб аталган. Қарздорларнинг бундай хатти-ҳаракатларига қарши 
кредиторлар 
interdictum fraudatorum
,
actio Pauliana
ва
restitutio in 
integrum ob fraudem
га эга бўлган. 
Interdictum fraudatorum
кредиторларни қарздорлар томонидан ўз 
мулкини қарз эвазига беришдан бўйин товлаган пайтда ҳимоя қилиш 
мақсадида претор томонидан тезкор ва самарали восита бўлган. Ҳар 
қандай кредитор қарздор мулкини сотиб юборишига тақиқ солинишини ва
сотилган ашёлар қайтарилишини талаб қилиши мумкин бўлган. Қарздорнинг 
мулкини сотиб олган шахс бу мулкни беришдан бош тортса, низо судда 

---

231 
кўрилган. Судда кредитор қарздорнинг бу ҳатти-ҳаракати in fraudem
creditorum қилинганлигини исботлаб бериши керак бўлган. 
Қарздор қарз тўламаслик мақсадида ўз мулкини қасддан камайтириш
масаласи кўриладиган суд мажлиси actio Paulianaга мувофиқ олиб 
борилган. Бу даъво бўйича актив легитимация қарзини тўлай олмайдиган 
қарздорнинг кредиторига тегишли бўлган. Пассив легитимация эса қарздор 
ва у билан кредиторга зарар етказиш тўғрисида келишишган шахсларга 
тегишли бўлган. Даъвогар қуйидагиларни исботлаши лозим бўлган:
1) қарздорнинг келишуви унинг қашшоқлашишига олиб келган, бу 
қашшоқлашув қарздорнинг бир қатор ҳаракатлари натижасида рўй берган 
бўлиши керак бўлган; 2) тузилган келишув натижасида ҳақиқатан ҳам
кредиторга зарар (eventus damni) етказилган, лекин қарздор ўз мулкини
бировга берса ҳам қарзини узиш имкониятига эга бўлса, даъво рад этилган;
3) қарздор келишув кредиторга зарар келтиришини (conscius fraudis
consillium fraudandi) билса ҳам шу ишни қасддан қилган; 4) қарздорнинг 
контрагенти ҳам қарздор in fraudem creditorum (conscius fraudis) ҳаракат 
қилаётганини билиши лозим бўлган, агар контрагент бу ҳақда бехабар 
бўлса, у ўзи сотиб олган мулки қиймати доирасида жавоб берган. Кредитор
кўрсатилган ҳолатларнинг мавжудлигини исботласа, қарздорнинг алдови 
натижасида кредиторга етказилган зарар қопланиши тўғрисида қарор
қабул қилинган. 
Истисно тариқасида, вояга етмаган кредиторлар манфаатларини fraus
creditorumдан ҳимоя қилиш мақсадида restitutio in integrum ob fraudem
талаби қўлланган.