Узбекистон Республикаси Ташки Ишлар Вазирлиги

Res quotidianae» - 
«Кундалик ишлар» деб 
номланган қўлёзма билан тўлдирилган бўлиб, улар биргаликда цивил ва 
претор ҳуқуқи баён этилган амалдаги ҳуқуқ тизимининг қисқача 
таърифидир. Гай институцийлари ҳуқуқшунослар орасида кенг тарқалган 
бўлиб, V асрда Италия ҳудудида ўзининг асл ҳолатида тарқалди, VI асрда 
эса анча қайта ишланган кўринишда Юстиниан кодификациясига киритилди. 
Классик юристларнинг бизгача етиб келган бой адабий меросидан Гай 
асарларидан ташқари қуйидагилар етиб келган: 
1.
Fragmenta Ulpiani
– бу қўлёзма X асрда Галлияда ёзилган бўлиб, 
Ватикан кутубхонасида топилди. Бу асарда Ульпиан асарларидан бир қатор 
қўшимчалар –
liber singularis regularum
олинган бўлиб, бу асар ҳам Гай
институцийлари тизимида яратилган эди. 
2.
Sententiarum libri quinque ad filium
– Павелнинг sententiae receprae 
сентенциялари бўлиб, фуқаролик ва жиноий ҳуқуқ бўйича раҳбарий 
кўрсатма, 
яъни 
дастуриламал 
бўлган. 
Классик 
даврдан 
кейин
қисқартирилган ва қайта ишланган кўринишда нашр қилинган ва 
кейинчалик Вестгот қонунлар тўпламига киритилган. 
Кейинги тарихий ҳуқуқий ёдгорликлар. 
Доминат даврининг IV ва V 
асрлардаги кейинги ҳуқуқий ёдгорликларидан қуйидагилар бизгача етиб 
келган:
1.
Fragmenta Vaticana
– 1821 йилда Ватиканда топилган қўлёзма; у ius ва
leges йиғиндиси бўлиб, 7 бобдан иборат: олди-сотди, узуфрукт, сеп 
мулки, ҳомийлик, ҳадя ва прокураторлар. Ius асосан Папиниан, Павел ва 
Ульпиан асарларидан олинган маълумотлар кўринишида бўлган; leges
эса 318 йилгача қабул қилинган конституциялар, шунингдек, 
Константиннинг 3 қонуни ва Валентиниан I нинг 372 йилги қонуни. Бу 
асар 438 йилгача ёзилган деб тахмин қилинади, чунки унда Феодосий 
кодекси ҳақида ҳеч қандай гап йўқ. 
2.