НИЗОМИДДИН ШОМИЙНИНГ "ЗАФАРНОМА" АСАРИГА ИЗОҲЛАР
1.
Қуръони карим, 79-сура (Вап-иозиот сураси), 28-оятдан.
2.
Қуръони карим, 79~сура (Ван-нозиот сураси), 31-оятдан.
3.
Қуръони карим, 31-сура (Луқмон сураси), 24-оят.
4.
Маҳдий — Ислом дини эътиқодида ўн икки имомнинг охиргиси бўлиб, қиѐмат
яқинлашгаида тирилиб
н
^3джжол"га қарши курашади, дейилади.
5. Тўртиичи китоб — Тапрот, Забур ва Инжиллардан кейин Муҳаммад
лайгамбарга нозил бўлгап Қурчюни карим назарда тутилгач.
6.
Қуръони карим. 42-сура (Шўро сураси), 22-оятдан.
7.
Абу Бакр (572-634) — Муҳаммад пайгамбардан кейинги "хулафо аррошидин"
("Тўфи йўлДан борган халифалар") ѐки "чорѐрлар" деб аталган асосий тўрт халифадан
биринчиси (632-634).
8.
Қуръони карим, 9-сура (Тавба сураси), 40-оятдан.
9.
Вадд ва Суво — араблар жоҳилия даприда топипган бутларнинг НОМИ.
10. Умар ибп Хатгоб (тахм.585-644) — асосий тўрт халифадан иккинчиси (634-
644).
11.
Ниҳованд— Эроннинг гарбида жойлашган шаҳар, кичик силоят маркази.
12.
Сория — араб лашкарбошиларидан бирининг номи.
13.
Икки
нур
эгаси—("зу-п-иурайп"),
халифа
Усмоппинг
лақаби;
Муҳаммад пайғамбарнинг икки қизини ўз никоҳига олганлиги боисидан шу лақаб билан
машҳур бўлган.
14.
Усмон ибн Аффон (тахм.575-656) — асосий тўрт халифадан учинчиси (644-
656). (Олдинги изоҳга қаранг).
15.
Али иб» Абу Толиб (661 йилда ўлдирилган) — асосий тўрт халифадан
тўртинчиси (656-661). Муҳаммад пайгамбариинг амакииаччаси ва куѐви. Ислом
динидаги икки асосий оқимдан бири бўлган "шиалик"нипг ташкил этилиши уиинг
номи билан боглиқдир.
16. Дулдул — Муҳаммад пайғамбар ҳазрат Алига совта ҳилган отнинг номи.
17.
Зулфиқор (араб. "тешиб
ўтувчя',
"ўткир") — ҳазрат Алииинг икки дамли қиличи
шундай иомланган.
18.
"Ҳал ато" — Қуръони каримнииг 76-сураси, асли номи "Инсон сураси". Бу сура
"ҳал ато" сўзлари билан бошланади.
19.
"Ло фато" — "Жувонмардлик майдонида унга тенги йўқдир" деган иборага
ишора, одатда халифа Али помидан кейин ѐзилпш.
20. Фотима (тахм.606-633) — Муҳаммад пайгамбарнинг ^изи, Али ибн Абу
Толибнинг хотини, Мадинада дафн этилган.
21. Ҳасаи ибн Али (625-669) — Али ибн Лбу Толибиипг Фотимадам тугилган ўгли;
иккипчи шиа имоми, Мадинада дафп этилган.
22. ҲусаЙЕ! ибн Али (626-680) — Али ибп Лбу Толибнипг Фотимадал
туғнлШн кичик ўгли, учинчи шиа имоми; 680 йилда Карбало дап.1тида Сурия ҳокими Язид
билал бўлгаи жангдн ўлдирилгал, жасади ўша ерда дафн этилгаи. Имом Ҳусайи ҳалок
бўлган куп (муҳаррам ойининг 9-10 кунлари) шиаларда мотам уълоп қшшпади.
23. Абу Аммор Ҳамза — тўлиқ исми Ҳамза ибп Абдулмутталиб, Муҳаммад
лайгамбарлинг амакиси.
24.
Абулфазл Аббос — Муҳаммад пайгамбарнипг амакиси.
25.
Абу Малоф — Муҳаммад пайгамбарпипг буваси.
26.
Қуръоли карим, 61-сура (Саф сураси), 4-оятдап
27.
Қуръони карим, 57-сура (Ҳадид сураси), 25-оятдап.
28.
Қурьоли карим, 51-сура, (Ва-з-зорист сураси), 13-оятдак.
29.
Жалолий ва жамолин — тасаниуфга оид агамалар; Жалолий —Аллоҳлипг улуглиги,
қудрати ва қаҳру ғазабипи ифодалайдигал сифаг; жамолий — Аллоҳнинг лутфу
марҳаматими ифодалончи сифат.
30. Канбойит (бошқача сзилишлари: Капбот, Капбои, Камбоят, Конбаат ва ҳоказо) —
Ҳипдисго" ярим ороли шимоли-гарбида жойлаш-ган бапдар (порт). Тсмурийлар
ҳукмроилиги даврида Ҳиидистоппииг таитқи саидосида катта аҳамиятга эга бўлгап.
31.
Поб-ул-Абвоб ("дарвозалар дариозаси") — Калказ тизмасипимг шарқий қисмида
Дари ал дарасида жойлашган қалъа.
32.
Чиигизхоп (Темужии, Тсмучип. тахм. 1155-1227) — Мўгул империясинииг
асосчиси ва бугок хони (1206 йилдан). Осис ва Шарқий Еиропада кўигипа мамлакатларии
забт зтгап.
33.
Чиғатой (ҳукмроилик йиллари: 1227-1241) — Чиигизхолнит- иккинчи ўғли; 1224
йилда Чин1
п
изхоп босиб олгаи ерларини тўрт ўглига тацсимлаб бергапда шарқда Олтойдаи
гарбда то Амударсгача, Гулжаю Кошгардан то Самарқаиду Сухорогача бўлсап срларпи
Чигатойхош^а борди. liy ҳақда матнпниг ўзида ксйинроқ айтилган. Хоразмиинг
Амударспипг ўнг соҳилида жойлатш-ал ҳисми ҳам упииг тасарруфида бўлпш.
Унга тобе срлар Чигатой улуси деб аталгаи-
34.
ҚарОчор (пўсп) — Чиигизхоилииг нуфузли амирларидаи бири, Чигагойхолнинг
маашҳатчиси ва лашкарбошиси. Лмир Тсмурнииг аждодларидап бсшшгчиси (Тарагай-
1>уркул-Илапгир-Ижил-Қарочор).
35.
Исрофил — рипоягга кўра ислом динида қиѐмат куии кслш» лиги ҳақида кариай
чалиб хабар бсрадигаи фаришта.
36. Икки тилли хома — қамишдал ясалган қалам; уч қисми ўртасидаи сал
тилиларди, шу сабабли икки тилга ўхшатилгал.
37.
Бир юзли қоғоз — бу срда муаллиф мажозий ми1>лода китоблилг икки юзламаликсиз,
ростгўйлик билап ѐзшпаили]-ига илюра
38.
Қуръоли карим, f8-cypa (Каҳф сураси), 44(46)-оятдан.
II
1. Жўчи (Жўжий, Жўжи, 1227 йилда ўлдирилган) — Чилгизхоннинг тўнғич ўғли,
Мўгуллар даш/атииииг лтимолий қисми — лшрқда Иртил1 дарѐсидан Ўрол тогларигача
бўлган мамлакатлар, гарбда Волга дарссигача бўлган срлар уига қарашли эди. 1224 йилда
Чингизхои фарзаид^гарига забт этилгап срларии тақсимлаб бераоп-апида, Жўчининг
саркардалик маҳоратини юҳори баҳолагани учун унга гарбга томон "муғул
отларининг туѐғи етгаи жойга қадар" ҳудудии тақдим этди.
2.
Уктой цоои (Ўгадей, Угэдсй) — Чингизхошшнг учинчи ўгли, отаси ҳаѐтлигидаѐқ
уни тахт сориси деб эълон ҳилгаи ва Чингизхоп ўлимидан сўиг (1227), у 1229 йилда
улуг қоон (бош ҳукмдор) бўлди; 1241 йил1~ача ҳукмролдик қилгап. Мў|улистолиинг бир
қисми, Жунгория ва Хитойлинг бир қисми унинг тасарруфида бўлгаьг
3.
Тўли (Тулай, Тўлуй) — мўгул салтаиатининг тўрт улусидан бирига ҳукмдорлик
қилган. Бу улус аҳолиси 50 минг хонадондан иборат эди. У кичик ўғил экаилиги боис
доим отасинипг ѐнида, қўшил қароргоҳида бўлгал, отасипинг ўлимидан кейин 1227
йилдан 1229 йиигача вақтинча Чингизхон салгаиатипи болцарди. 1233 йили вафот
этган.
4.
Куюк қооп (Гуюк) — Ўктойнилг тўнгич ўгли, 1246 йилда тахтга ўтирди ва 1248
йилда вафот зтгач, ҳукмдорлик Тўли наслига ўтди.
5.
Мунка қооп (Мулкэ, Мулку) — 1251-1259 йилларда ҳукмронлик қилган.
6.
Қубилай (Ҳубилай) — 1259-1294 йилларда ҳукмроллик цилгаи.
7.
Улжойту — 1294-1307 йилларда салталат юргизган.
8. Дашти қипчоқ — араб ва форс адабистида ҳали XI аср бошлариданоқ
қўлланилган бу атама Балхагл кўлидал тортиб гарбга, Днепр дарѐсигача бўлган
ерларии ўз ичига олган. Қипчоқ сўзи қадцм рус солномаларида "полоиць!" дейилган,
Византия солномаларида эса, "коман" атамаси қўлланилган.
9. Боту — салтанати 1227-1256 йиллар.
10.
Беркахои — салтанати 1256-1266 йиллар.
11.
Тўқгахон — салтанати 1290-1312 йиллар.
12.
Ўзбекхон — салтанати 1312-1340 йиллар.
13.
Жонибекхон — салтанати 1340-1357 йиллар.
14.
Бердибскхон — салтанати 1357-1359 йиллар.
15.
Наврўз — салтанати 1359-1360 йиллар.
16.
Хизрхон — салталати 1360-1361 йиллар.
17.
Муруд (Мардуд) — салтанати 1361-1363 йиллар.
18.
Мурохожа (Муродхожа, Муридхожа) — салтаиати 1363 йил.
19.
^утлуғхожа — салтяиати 1364 йил.
20.
Ўрусхол — Жўчи наслидан; Оқ Ўрда холи, салтаиати 1364-1375 йиллар.
21.
Тўцтақиѐ — салтаиати 1375 йил.
22. Темур Малик — Ўрусхоннинг ўғли, 1375-1376 йилларда ҳукмронлик қилган.
23.
Тўқтамишхо» — Жўчи ласлидан; Оқ Ўрда холи, 1376-1395 йилларда
ҳукмронлик қилгал, у ҳаеда гўлароқ маълумот матннинг ўзида келтирилган.
24.
Темур Қутлуғ — салтанати 1396-1399 йиллар.
25.
Шодибек — салталати 1399-1407 йиллар.
26.
Ироқ — бу срда Ироқи Лраб деганда қадимги Вавилолия ва Ироқи Ажам
деганда қадимги Мидия ҳудудларига тўгри келадигал жойлар назарда тутилган.
Асарнинг бошқа қўлѐзма лусхасида "Ироқ" номи ўрнига Озарбайжол, форс, Кермон,
Хуросон ва Эроннинг гарби деб ѐзилган.
27.
Ҳулокухон — салталати 1256-1265 йиллар.
28.
Абоқохон — Ҳулокунинг ўғли, салтанати 1265-1282 йиллар, Форсда.
29.
Аҳмадхон — салтанати 1282-1284 йиллар.
30.
Арғунхон — салтанати 1284-1291 йиллар.
31.
Кехотухон — салтанати 1291-1295 йиллар.
32.
Бойдухон — салтапати 1295 йил.
33.
Ғозонхон — Маҳмуд Ғозонхон (1295-1304 йиллар), элхОнийлар сулоласидан,
Эронда мўғуллардан тахтга ўтирган еп-инчи ҳукмдор.
34.
Улжойтухон (ҳукм.йиллари 1304-1316) — Чингизхон наслидаи, Элхонийлар
сулоласига мансуб Эрон тахтига ўтирган тўққизинчи мўғул ҳукмдори, уидан меросхўр
фарзапд ҳолмаган.
35.
Абу Саъид Баҳодирхон — салтанати 1316-1335 йиллар, Эронда.
36.
Арпа — салтанати 1335-1336 йиллар.
37.
Мусохон — салтанати 1336 йил.
38.
Султон Муҳаммад — салтанати 1336-1338 йиллар.
39.
Тағой Темурхон — салтанати 1338; 1341-1351 йиллар.
40.
Сулаймонхон — салтанати 1339-1341 йиллар.
41.
Йўсун Мунка (Есу-Менгу) — 1247-1250 йилларда ҳукмронлик ҳилган.
42.
Қаро Ҳулоку — салтанати 1242, 1251-1252 йиллар.
43.
Аргина хотун — салташти 1252-1261 йиллар.
44.
Алицу — салтанати 1261-1265 йиллар.
45.
Муборактоҳ — салтанати 1265-1266 йиллар.
46.
Бароқ (Бўрақ) — салтанати 1266-1271 йиллар.
47.
Никпай — салтанати 1271-1272 йиллар.
48.
Тағой Темурхоп (Туга-Темур) — салтанати 1272-1274 йиллар.
49.
Даво Чечан (Дўвахон) — салтанати 1274-1306 йиллар.
50.
Кунчакхои — салтаиати 1306-1308 йиллар.
51.
Эсан буға — салтанати 1309-1318 йиллар.
52.
Кепакхон (Ксбскхон) — Буроқхоннинг нсвараси, Чигатой наслидан. 1309, 1318-
1326 йилларда ҳукмронлик қилган. Пасаф шаҳридан 12-14 км. масофада Қарши қалъасини
қурдирган ва ўз қароргоҳини шу ерга келтирган. Пул ва маъмурий ислоҳотлар ўтказган.
Уни Тармаширинхон ўлдиргаи.
53.
Элчикдойхон — салталати 1321 йил.
54.
Дура Темухон (Дува) — салтанати 1321-1322 йиллар.
Do'stlaringiz bilan baham: |