Televideniye va radio rejissurasi

Rejissorning badiiy asar ustida ishlash mundarijasi:
1. Sahnalashtirish rejasi nima?
2. Asarni rejissorcha o‘qishni qanday tushunish kerak?
3. Asar g‘oyasi va mavzusini aniqlash.
4. Konflikt to‘qnashuv nima?
5. 
Asarda qatnashuvchilarning xarakterlarini qanday 
aniqlash kerak?
6. Asarda dolzarblik, tipiklik xususiyatlari nimada?
7. Asardagi voqealarni qanday nomlash kerak?
8. Asar kompozitsiyasi.
9. Asar tili qanday?
10. Tarixiy shart-sharoitlarni o‘rganish nima?
11. Ilmiy, adabiy, publitsistik va ikonografik materiallarni 
qanday o‘rganish kerak?
12. Matn va zamir (tekst va podtekst) nima?
13. Muallif matni ustida ishlash.
14. Stol atrofida ishlash nima?
15. Qisqartirish qanday kechadi?
16. Rejissorning ko‘rsatish va tushuntirish uslublari.
17. Ixota nima?
18. Rassom bilan ishlash.
19. Libos va pardoz.
20. Asarda musiqaning o‘rni va roli.
21. Nur ustida ishlash.
22. Montirovka nima? (asbob-uskuna va jihozlarni 
joylashtirish)
23. Shovqin-suronning o‘rni va roli.
24. Mizonsahna nima?

---

79
25. Asarda sur’at nima?
26. Ommaviy sahnalarning ustida qanday ishlash kerak?
27. Dastlabki umumiy mashq (progon).
28. Asosiy mashqlar (general repetitsiya).
29. Asarni topshirish.
30. Premyera.
31. Spektaklni saqlash nima?
REJISSORLIK SSENARIYSI
Rejissor adabiy ssenariyni o‘rganib, tahlil etib bo‘lgach,
rassom va operatorni ham tanishib chiqish uchun taklif etadi.
Keyin bu uch ijodkor ssenariy haqidagi o‘z fikr-mulohazalari 
bilan bir necha bor o‘rtoqlashadilar. Uni ishlab chiqarishga
shundayligicha qabul qilish yoki oldin tuzatishlar kiritish 
haqida maslahatlashib oladilar. Ssenariy rejissor fikricha-
uzil-kesil tayyor bo‘lgach ishning navbatdagi bosqichi 
boshlanadi. Rejissor, rejissorlik ssenariysini ijod qilish 
pallasiga kirishadi. Uni yaratish davomida postanovkachi-
rejissorning kinematografik tafakkuri, tovush va tomoshaviy 
obrazlar shaklida fikrlay olish qobiliyati namoyon bo‘ladi. 
Adabiy ssenariy ustida ishlay boshlagandayoq rejissor butun 
voqealarni, obrazlarni hayolan «ko‘rib borishi» kerak.
Rejissorlik ssenariysi – bu qog‘ozdagi filmdir. Unda 
syujet, obrazlar rivoji batafsil «ko‘rsatilgan», bo‘lajak filmdagi 
insonlarni o‘rab turgan tabiat va atrof muhit «tiklangan», 
musiqa, shovqin, ko‘rsatilgan bo‘ladi. Rejissorlik ssenariysida 
har bir kadrga molik sahnalar, epizodlar metraji, rakurslari, 
planlari albatta ko‘rsatiladi. Rejissorlik ssenariysida filmning 
adabiy asosi kinematografik ifoda vositalari asosida qayta 
tuzib chiqiladi. Bu narsa asar mohiyatini suratga olish guruhi 

---

80
o‘qishi (uqishi)ni yengillashtiradi, ishlarini osonlashtiradi. Shu 
o‘rinda yana ta’kidlamoq kerakki, suratga olish jarayonida 
ssenariyning ba’zi joylariga o‘zgartirish, xatto turli sabablarga 
ko‘ra, jiddiy o‘zgarishlar kiritilishi mumkin.
Rejissorlik ssenariysida filmda ishtirok etuvchi bosh va 
ikkinchi plandagi qahramonlarning hammasi aniq ko‘rsatiladi. 
Rejissor rassom bilan birgalikda suratga olish obyektlarini
belgilaydi va ularni batafsil rejalashtiradi. «Olima, murabbiy, 
ustoz» nomli portret janrida olingan filmning adabiiy va 
rejissorlik ssenariysi misolida ko‘rib chiqamiz.