G qarshiboyeva, J. Majidov, A. Sharafitdinov

Tarbiya usullari. 
Ibrat na’muna usuli yaxshi xulq-atvor 
o‘rgatish, o‘rni kelganda nasihat qilish, jiddiy tanbeh berish, unga 
nisbatan munosabatni o‘zgartirish, ishontirish, jamoatchilikning, 
mahallaning ta’siri, rag‘batlantirish kabilardan iboratdir. Har bir ota-
ona tarbiyasining o‘ziga xos nazariy hamda amaliy qonun-qoidalarini 
o‘zlashtirib ularga amal qilish lozim. Negaki, oilada bola tarbiyasi 
g‘oyat nozik murakkab masala bo‘lib, ota-onadan pedagogik bilim, 
katta tarbiyachilik mahorati, bolalarning har birini o‘ziga xos 
xususiyatlari haqida tushunchalar bo‘lishini talab etadi.
Ota-onaning namunasi uning oilada, jamoada, mahallada tutgan 
mavqeidan kelib chiqadi. Zero, u sog‘lom, jismonan tetik, ongli, 
axloqli, xushmuomala, kasbining jonkuyari, vatanparvar, didli 
bo‘lishi, mehribon ota yoki ona sifatida atrofdagilar diqqatini o‘ziga 
qaratishi, jamoatchilik o‘rtasida obro‘-e’tibor qozonishi shart. 
Kattalarga hurmat o‘zbek oilalaridagi an’anaviy tarbiya uslublaridan 
biridir. Oilada bolalarni to‘g‘ri tarbiyalash ota-onalarnigina emas, 
balki xonadondagi katta yoshli kishilarning namunasi, oila shaxsini 

---

69 
shakllantiruvchi, uning dunyoqarashiga, xulq-atvoriga, jamoa orasida 
o‘zini tuta bilishiga tayyorlovchi omildir.
Ota va onaning bir-biriga do‘stona munosabati mehribonligi, 
g‘amho‘rligi o‘z navbatida oilada farzandlarining munosabatlarini 
normal o‘stirishga yordam beradi. Ona qiziga muloyimlik, 
shirinsuhanlik, qizlarga xos bo‘lgan oriyat, uyatchanlik, ibo, iffat kabi 
fazilatlarni shakllantirish bilan birga, unga uy-ro‘zg‘or yumushlarini 
mukammal o‘rgatmog‘i zarur. Yoki aksincha ma’naviy qashshoq, 
yengil-yelpi hayotga ko‘nikib, tubanlik botqog‘iga botib qolgan ayrim 
ayollarning ayanchli qismatidan misollar keltirish ham maqsadga 
muvofiqdir.
Ota-ona nazokati degan ibora zaminida katta ma’no bor. 
Farzandlarga oqilona tarbiyaviy ta’sir o‘tkazishning eng muhim 
jihatlaridan biri ayni shu ota-onaning tarbiyachilik nazokatidir. 
Tarbiyachilik 
nazokati 
ota-onadan 
o‘g‘il-qizlar bilan to‘g‘ri 
munosabatda, iliq muomalada bo‘lishni, ularga hamisha g‘amho‘rlik 
ko‘rsatishni, ularning oldiga omilkorlik bilan talablar qo‘yishni, inson 
qadr-qimmatini hurmatlashga o‘rgatishni taqozo etadi. Boshqacha 
qilib aytganda, ota-onaning murabbiylik nazokati – oila a’zolariga 
tarbiyaviy ta’sir o‘tkazishning noyob tuyg‘usi, turmush tajribasida 
sinalgan 
haqiqiy 
mezoni, 
muloqotga 
kirishishning 
me’yori 
hisoblanadi. Binobarin, nazokat bu – farzandlar izzat nafsiga 
tegmasdan, o‘rtaga hech bir nizo tushirmasdan, ularni ro‘yi rost 
tarbiyalashdan iborat ota-onaning tarbiyachilik san’atidir.
Psixolog va sotsiologlarning tekshirishlariga qaraganda, oilaviy 
tarbiya kamchiliklari turli-tuman ekanligi dalillab ko‘rsatilgan, ularni 
keltirib chiqaruvchi sabablar ochib berilgan:

bolalarga 
kattalar 
tomonidan 
diqqat 
e’tiborning 
yetishmasligi; 

farzandlar bilan muloqotga kirishish istagining mavjud 
emasligi yoki xohishning yo‘qligi; 

ota-onalar bilan farzandlar o‘rtasida o‘zaro tushuntirishning 
yo‘qligi va unga ikki tomonlama intilishing yetishmasligi; 

ota-onalarning 
o‘g‘il va qizlarga nisbatan qo‘pol 
muomalada bo‘lishlari; 

ko‘r-ko‘rona otalik va onalik mehr-muhabbatning hukm 
surishi va uning barqaror ahamiyat kasb etmasligi; 

---

70 

oila davrasida, muhitida doimiy janjallarning qaror 
topganligi va ularni kamaytirish uchun intilishning yo‘qligi; 

ota-onalarning 
barqaror 
his-tuyg‘ulari, 
kayfiyatlari, 
ularning tartibsiz, tasodifiy harakterga ega bo‘lishi; 

ota-onalar shaxsiy qiziqishlarining o‘zaro mos tushmasligi 
va qarama-qarshiligi; 

katta-kichik yoshdagi farzandlar davrasida ota-onalarning 
salbiy xulq-atvorlari hamda ularning ichkilikbozliklari, giyohvandligi; 

ota-ona 
o‘rtasidagi 
o‘zaro 
tushunmovchiliklarning 
surunkasiga davom etishi; 

oila muhitida adolatsizlik, ikkiyuzlamachilik, o‘g‘rilik, 
tovlamachilik illatlarining namoyon bo‘lishi; 

oila turmushining to‘ralarcha qonun-qoidasi, shaxsiy 
manfaatdorlikka ruju qo‘yilganligi; 

ota-onalarning bilim saviyalari va madaniy darajalarining 
past ekanligi; 

oilada yaxshi an’analar, rasm-rusumlar yo‘qligi va ma’lum 
qolipdagi salbiy xatti-harakatlarga rioya qilishi kabi qator 
kamchiliklar o‘g‘il va qizlarni oqilona tarbiyalashga halal beradi, 
ko‘zlangan maqsad sari intilishga g‘ov bo‘ladi.

---

71