|
1 1 7
sepiluvchi materiallami guruhlarga bo‘lish jarayoni ajratish jara - yoni
deyiladi.
Bu jarayonni amalga oshirishda ishlatiladigan mashinalarga g‘alvirli
ajratgichlar deb ataladi.
Donni saqlash va qayta ishlash korxonalarida asosiy tur dondan
aerodinamik xossalari bilan farq qiladigan aralashmalar havoli
ajratgichlar yordamida ajratiladi. Havoli ajratgichlar asosan un tortish,
yorma
va
omuxta-yem
zavodlarida
donni
chang
va
yengil
aralashrnalardan tozalashda ishlatilsa, shu bilan birga ular yorma
zavodlarida qobig‘i sidirilgan donlar (sholi, grechixa, suli arpa
yormalari)ni po‘stlog‘idan tozalashda, hamda yorma va chiqindini
nazorat qilishda ham ishlatiladi. Donga qarshi havo oqimining bosimi
donning massasiga, uning o‘lchamiga, shakliga, yuzasining holatiga,
donning havoda turish vaziyatiga, harakatning nisbiy tezligiga bog‘liq.
Havoli ajratgich turlari, ularning tuzilishi, tuzilish qismlarining
funksiyalari va texnologik sxemalari bilan donni havo oqimi yordamida
ajratishini nazariy asoslab berilgan.
Don aralashmasi ajratgichlarda tozalangandan keyin ham tar kibida
shunday organik va mineral aralashmalarni saqlab qoladiki, ular dondan
yengilroq yoki og‘irroq bo‘lib, o‘lchamlari va aerodinamik xossalari
bilan asosiy dondan farq qilmasligi mumkin. Shu sababli bunday
aralashmalarni g’alvir va havo oqimi bilan ajratib bo‘lmaydi. Bu
aralashmalar amalda qiyin ajraluvchi aralashmalar deb yuritiladi.
Donni tegirmonning tayyorlash bo‘limidan yanchish bo‘limiga
yuborganda tarkibida mineral aralashmalaming bo‘lishiga yol qo‘yib
bo‘lmaydi, zero ularning juda kam miqdori ham tayyor mahsulotning
g‘ijirlashiga sabab bo‘ladi. Bundan tashqari ularning un tarkibida
uchrashi organizm uchun ham zararlidir. Komplekt uskunali un tortish
zavodlarida
mineral
aralashmalarni
yuvib
tozalaydigan
yuvish
mashinalari
ishlatilmaydi,
shuning
uchun
ham
donni
mineral
aralashrnalardan quruq tozalash usuli yuqori samarali bo‘lmog‘i zarur.
118
Bug‘doyni tarkibida mavjud, bug‘doyga nisbatan o‘lchamlari har xil
boigan aralashmalar suli, arpa, javdar, mayda singan bug‘doylar, yovvoyi
o‘t urugiari qoraburchoq aralashmalaridan tozalashda diskli yoki
silindirli uskunalar qoilanilib ular trierlar deb nomlanadi uskunalar ikki
xil boiadi. Birinchi singan, yarimta, kalta, yovvoyi o‘t urugiarini
qoraburchoq (kukol) ajratishda qoilaniladi, ikkinchisi uzunli k jihatdan
farqlanuvchi yovvoyi suli, arpa shunga o‘xshash aralashrnalardan
tozalaydi.
Don tozalash bolimidagi texnologik jarayonning xususiyati don
yuzasini quruq va ho‘1 usulda tozalashning samarali borishidir.
0‘zbekistonda yetishtirilgan bug'doy navlarining strukturaviy- mexanik
xususiyatlarini vatuproq-iqlim sharoitlarini hisobga olgan holda don
yuzasini tozalash jarayoni bir necha bosqichlardan tashkil topadi.
Doniarning ustki qatlamlarini quruq va hoi holda ishlov berishda
ularning kul moddalarini kamaytirishdan tashqari donlarda joylashib
olgan turli mikroorganizmlardan tozalashdir. Bu jarayonda donyuvadigan
uskanadan yuqori samara bilan foydalanish mumkin.
Don korxonalariga keltirilgan donlar ichidagi metallomagnit
chiqindilar donlarni o‘rayotganda, transportirovka qilish va bir
maydondan ikkinchi joyga ko‘chirayotgan vaqtda tushib qolishi mumkin.
Bundan tashqari, don tozalash sexidagi uskunalarning nosozligi
natijasida, tegirmonda esa valetsli stanok riflilarining yeyilishi va
sexlarda uskunalarni ta’mirlash vaqtida tushib qolishi mumkin.
Metallomagnit chiqindilar, ayniqsa, g va tozalash mashinalariga tushib
qolsa, turli xavfli hodisalarga (yonginga) sabab boiadi. Donni magnit
chiqindilardan tozalash uchun magnit separatoridan foydalaniladi.
Donni saqlash va qayta ishlash uchun davlat tomonidan meyorlar
belgilangan. Ushbu meyorlarga asoslanib saqlash va qayta ishlash
jarayonlari tashkillashtiriladi.
Donning sifat ko‘rsatkichlari GOST bo'yicha: normasi quyi -
dagichadir.
Namlik - 14,5% ko‘p ernas;
119
Kuldorlik toza bug‘doy uchun - 1,97%;
Begona aralashmalar - 2%, (sh.b. birga mineral aralashmalar - 0,1%,
zararli aralashmalar - 0,01%);
Bug‘doyli aralashmalar - 5 %;
Tabiiy og‘irligi (natura) - 750 gr/l.dan (k.e.);
Kleykovina miqdori - 23% Ilgr.;
IDK sifati - 100 (asbob birligi, yuq.e.);
Elevatorlarga qabul qilinayotgan donning sifat ko‘rsatkichlari
Namlik - 14,5% ko‘p emas;
Kuldorlik toza bug‘doy uchun - 1,97%;
Begona aralashmalar - 2%, (sh.b. birga mineral aralashmalar - 0,2%,
zararli aralashmalar - 0,01%);
Bug‘doyli aralashmalar - 5%;
Tabiy og‘irligi (natura) - 750 gr/l.dan (k.e.);
Kleykovina miqdori - 23% R gr.;
IDK sifati - 100 (asbob birligi, yuq.e.);
Shafifoflik - 40% kam emas;
Zararlanganlariga - ruxsat etilmaydi.
Don tozalash bo‘limiga kirayotgan donning sifat ko‘rsatkichlari
Namlik - 12,5% ko‘p emas;
Kuldorlik toza bug‘doy uchun - 1,92%;
Begona aralashmalar - 1%, (sh.b. birga mineral aralashmalar - 0,1%,
zararli aralashmalar - 0,01%);
Bug‘doyli aralashmalar - 4%;
Tabiiy og‘irligi (natura) - 750 gr/l.dan (k.e.);
Kleykovina miqdori - 23% R gr.;
IDK sifati - 100 (asbob birligi, yuq.e.);
Shaffoflik - 40% kam emas;
Zararlanganligi - bo‘lishi mumkin emas.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
