Donni saqlash va dastlabki ishlash texnologiyasi

partiyasiga yo‘naltirilgan bo‘lib talablar miqdorini hamda shu 
partiyadagi donning umumiy 
1 1 1

---

sarflanishini aniqlaydi. Sifat bahosi un tortish aralashmasining sifat 
ko‘rsatkichlaridagi malum qiymatga nisbatan farq darajasini aniqlaydi. 
Bu uslubni amalga oshirish un aralashmasining uzoq muddat 
davomida barcha asosiy sifat ko‘rsatkichlari bo‘yicha yuqori darajada 
barqororligini ta’minlaydi. Natijada un zavodining don tozalash va un 
tortish bo‘limlarini texnologik jarayonlarida ABTni joriy etish uchun 
zarur sharoitlar yaratiladi. 
Un va yorma ishlab chiqarish jarayoni turli xil omillarni juda katta 
miqdorini aniqlaydi, buning ustiga ularning ko‘pini miqdoriy baholash 
juda qiyin. Texnologik operatsiyalar bajarilishin i bel- gilovchi sharoitlar 
tinimsiz o'zgaradi, bu esa texnologik jarayon samaradorligiga ta’sir etadi.
Un ishlab chiqarish korxonalaridagi donni tozalash va un tortish 
bo‘limlarida tortilgan bug‘doy navining o‘zgaruvchanlik koeffit - siyenti 
qiymatlarini aniqlangan parametrlari V (%). 
Donni maydalashda: I drannoy sistema oldidan qo‘yiladigan talab.
Namligi 
4-6 
Naturasi 
0,8 -1,5 
Shaffofligi 
3-6 
I drannoy sistema yuklamasi 
14-16 
Navlar bo‘yicha un miqdori: 
Oliy 
10-12 
Birinchi 
4-6 
Ikkinchi 
6-8 
Kuldorlik bo‘yicha unning navlari: 
Oliy 
2-3 
Birinchi 
4-5 
Ikkinchi 
9-11 
Kepak chiqishi 
4-5 
1 1 2

---

Bu ma’lumotlardan ko‘rinadiki, eng kam barqarorlik I dr. sistema 
yuklamasiga, oliy nav unning chiqishiga va ikkinchi nav unning 
kuldorligiga to"g‘ri keladi. Ma’lumki unning miqdoriga ichki omillarning 
ta’siri katta ularning umumiy oliy nav unida 15%, birinchi navda 55%, 
ikkinchi navda 60%. Un sifatiga ta’sir etishda ularning ulushi 10 - 12% 
dan kam. Un tortish bo‘limidagi namlikning barqarorligi muhim 
ahamiyatga ega. Donning strukturali mexanik xususiyatlardagi va 
anatomik qismlardagi o‘zgarishlar maydalash xususiyatlari navlarga 
ajratish natijasida ±0,1 %li namlik, oliy nav miqdoriga ±0,8%ga, birinchi 
navda ±0,5%ga, ikkinchi navda ±l,0%ga o‘zgaradi. Don namligining 
o‘zgaruvchanlik koeffitsiyent qiymati 4 - 6% bo‘lsa, absolyut o‘zgarish 
0,5 — 1 %ga tengligini bildiradi. Demak, faqat ana shu omillarning 
ta’sirida oliy navli un miqdori 8%gacha, birinchi nav 5%gacha, ikkinchi 
navlar 10%gacha o‘zgarib turadi. 
Birinchi navli un miqdoring o‘zgaruvchanlik diapazoni l%dan 
oshmaslik uchun, un tortish boMimiga kelgan don namligi 0,2%dan 
oshmasligi kerak. Buning uchun unning barqarorligi ±0,1 %ga teng 
bo‘lishi lozim, hozirgi paytda esa bu amalga oshmaydi. 
Oliy navli un kuldorligidagi o‘zgaruvchanlik 0,08%ga, birinchi 
navda 0,10%ga, ikkinchi navda 0,35%ga yetadi. Bunday ko‘rinish yorma 
tayyorlash 
zavodlari 
uchun 
ham 
xosdir. 
Texnologik 
jarayon 
parametrlarining o‘zgaruvchanligi, tayyor mahsulot miqdori va sifatini 
belgilovchi asosiy omil hisoblanadi. Demak, un va yorma ishlab 
chiqarishda, texnologik jarayonlarni nazorat qilish va barqarorlashtirish 
tizimlari bunday o‘zgaruvchanlikni hisobga olishlari hamda xomashyoni 
qayta 
ishlashning 
yuqori 
samaradorligini 
ta’minlashlari kerak. 
Texnologik jarayonlarning ABTni ishlab chiqish va joriy etishda, 
quyidagi tamoyillarga tayanish lozim:
ABTni qoTlash iqtisodiy to‘g‘ri boTishi kerak, ya’ni uni joriy etish 
natijasida erishilgan samaradorlik sarf etilgan mablag \ material, energiya 
kabilami qoplashi zarur; 
113 

---

ABT jarayonini optimallashtirish kerak, ya’ni uning o‘ziga xos 
xususiyatlarini texnologik va iqtisodiy nuqtai nazardan maqsadga 
muvofiq darajada ushlab turish zarur;
ABT yetarli darajada sodda bo'lishi lozim, chunki so‘ngi tizim 
tuzilganda uning faoliyati uchun yetarli bo‘lgan minimal zaruriy axborot 
hajmidan kelib chiqishi zarur; 
Statistik usullami qo‘llash, donni qayta ishlashda texnologik 
jarayonlaming sifat ko‘rsatkichlarini tasodifiy qiymat sifatida ko‘rib 
chiqish lozimligini ko‘rsatadi. Shuningdek, ko‘p hollarda ularning 
taqsimlanishi qonuniy me’yorga bo‘ysinadi. 
Uning qiymat 0 dan 1 oraliq chegarasida o‘zgaradi. Uning qiymati 
qancha kam bo‘lsa barqarorlik shuncha samarali o‘tadi, un