Donni saqlash va dastlabki ishlash texnologiyasi

86-
 
rasmda maydalanmagan yormani nazorat qilishning prin- sipial 
chizmasi keltirilgan. 
Yorma ajratishni nazorat jarayoni ishchi jarayonidagi kabi uskunalarda 
amalga oshiriladi. Masalan sholi va suli uchun padi separator, grechixa 
uchun elakli separatordan foydalaniladi. Nazorat elash uchun asosiy va 
qo'shimcha mahsulotlar yirikligiga mos elak tanlanadi, u har bir turdagi 
mahsulot uchun individual bo‘ladi. Maydalangan yormani nazorat qilishda 
taxminan xuddi maydalanmagan yormani nazorat qilishdagi kabi 
texnologik jarayonlar majmui amalga oshiriladi. 
Faqat nazorat yorma ajratish o‘miga yormani raqamiga ko‘ra 
228

---

bir o'lchamga keltirish jarayoni olib boriladi. 
87-rasm 
nazoratning 
boshlang‘ich bosqichida tayyor yorma awaldan yorma raqamining 
yirikligiga muvofiq holda fraksiyalarga saralanadi. Har bir raqamdagi 
yorma o‘ziga xos texnologik yiriklikka ega bo‘lib, bu ikkita yonma- yon 
elakdan o‘tgan yoki elakda qolganligi bilan xarakterlanadi. Masalan, 2 -
raqamli perlovka yormasi diametri 3 mm li elak o‘tishi, diametri 2,5 mm li
elak qolishidan olinadi. 
86-Maydalanmagan yormani nazorat qilish: 
К-yorma; M- kepak; D - maydalangan magiz; 3 - don;
 
1 - yirikligi bo ‘yicha saralash; 2 - yorma ajratish; 2- pnevmosepa- 
ratsiyalash; 4 -magnit separatori; 5 - avtomat tarozi.
 
Bundan tashqari har bir raqamdagi yorma o‘lchamlariga ko‘ra 
baravarlashtirilishi kerak. Texnik shartlarga muvofiq holda maydalangan 
yormaning baravarligi yormaning raqamini aniqlovchi ikkita yonma - yon 
elakning proxod va sxodlarining nisbiy miqdori bilan xarakterlanadi. 
Barcha raqamli arpa yormalari uchun bu miqdor 75 % dan kam 
bo‘lmasligi, qolgan barcha tur raqamdagi maydalangan yormalar (perlovka, 
makkajo‘xori, Roltava) uchun 80 % dan kam bo'lmasligi kerak. 
Yiriklashga 
ko‘ra 
baravarlangan 
har 
bir 
raqamdagi 
yorma 
pnevmoseparatsiya 
jarayonida 
yengil 
aralashmalar, 
shuningdek 
metallomagnit aralashmalar mavjudligiga nazorat qilinadi. Nazorat qilish 
majburiy hisoblanadi. 
229

---

Yorma zavodining oqlash bo'limida yormadan tashqari tex nologiyaning 
qo‘shimcha mahsulotlari - kepak va sochmali yem ham olinadi. 
Texnologiyaning qo‘shimcha mahsulotlari tarkibida yorma (mag‘zi) bor - 
yo'qligiga nazorat qilinadi, texnologik jarayonni olib borishdagi turli 
nosozlildar va kamchiliklar tufayli mag‘iz, kepak va qovuz tushib qolishi 
mumkin. Asosan bu elak romlarining pishiq emasligi, elaklaming yirtiqligi, 
pnevmo va aspiratsion tarmoqlardagi havo o‘tkazgichlar va kanallardagi 
yuqori tezlikdan iborat. Shuning uchun bu mag'izni ajratish va texnologik 
jarayonga qaytarish nazoratning texnologik vazifasiga kiradi.
Boshlang‘ich bosqichda kepak elanadi va undan yirikroq tarkibiy qism 
yadro ajratib olinadi. So‘ngra texnologiyaning oxirgi mahsuloti sifatida 
kepak metallomagnit aralashmalar mavjudligiga nazorat qilinadi va 
tortiladi. Ajratib olingan mag‘iz undan qovuz qoldiqlarini ajratish uchun 
pnevmoseparatsiyalanadi va texnologik jarayonga qaytariladi. Qovuzni 
nazorat qilishda undan, shuningdek oldindan kepakni elab olinadi, keyin 
pnevmoseparatsiyalashda qovuz va mag‘iz toza holatda ajratiladi. 
Mag ‘ iz texnologik jarayonga qaytariladi, qovuz esa metallomagnit 
aralashmalardan tozalanib nazoratdan o‘tkazilgandan so‘ng omborga 
jo‘natiladi. 87-rasmda kepak va qovuzni nazorat qilishning prinsipial 
chizmasi ko’rsatilgan. 
Yorma sifati uning rangi, hidi, ta’mi kabi yormaning yaxshi 
saqlanganligi belgilovchi organoleptik ko‘rsatkichlar bilan tavsif- lanadi. 
Umumiy tahlil o‘tkazilganda, yormaning namligi, o‘lcham- lariga ko‘ra 
tenglashtirilganligi, 
sifatli 
yadro 
miqdori, 
tarkibidagi 
zararli 
va 
metallomagnit aralashmalar, ombor zararkunandalari bilan zararlanganligi 
aniqlanadi. Organo - leptik baholashga yuzaga ishlov berish darajasi 
(etalon bilan solishtirganda) va ayrim zarrachalaning shakli kabilar kiradi. 
Ba’zan turdagi yormalar, masalan makkajo'xori, suli bodrog‘i va talqoni 
uchun kuldorlik belgilanadi. Makkajo‘xori yormasi uchun shuningdek 
tarkibida murtakning mavjudligi aniqlanadi, chunki uning yorma tarkibiga 
tushishi saqlash muddatlariga salbiy ta’sir yetishi mumkin. Yormaning 
yuqori navligi asosan si- 
230

---

fatli mag‘iz miqdori bilan belgilanadi, chunki sifatli yadro, yorman ing 
tozalaganini ko'rsatadi. Bu ko'rsatkich aralashmalar umumiy miqdorining 
100 % dan chiqarib tashlash bilan aniqlanadi. Yuqori navli yormada bu 
ko'rsatkich har doim 99 % dan ko'p. 
maydalangan 
'yorma 
M-**■ 
4