Uo‘K: 4(100) (075) kbk: 63. (0) R-17 Rajabov, Ravshan Jahon tarixi

 (Afina Arxesi) ni vujudga keltirdi. 

Shu vaqtdan boshlab Sparta va Afina ittifoqchilari o‘rtasidagi 

raqobat mil.avv. V asrda Yunonistondagi voqealar rivojiga hal 

qiluvchi ta’sir o‘tkazdi.

Afina ittifoqi tez orada mustahkam, uyushgan kuchli tashkilot-

ga aylandi. Ittifoqning barcha qatnashchilari to‘la huquqli bo‘lib,  

uning xazinasi Delos orolidagi Apollon ibodatxonasida joylash-

gan edi. Ittifoqchilar kengashiga har bir a’zo davlat bittadan 

vakil yubordi. Afina ittifoqi mablag‘i 480 talant hajmida belgi-

lanib, har bir ittifoqchi davlat umumiy xazinasiga a’zolik to‘lovi 

(foros)ni amalga oshirar edi. Ittifoq ichida Afinaning harbiy-siyo-

siy va savdo mavqeyi kuchayib ketdi. Barcha ittifoqchi yunon 

---

378

shaharlari o‘zlarida Afina tosh-tarozi va o‘lchov birliklarini joriy 

qildi. Umumiy xazina Delosdan Afinaga ko‘chirildi. 

Afinaliklar  ittifoqchilarning  to‘lov  badali  hisobiga  Afinada 

mashhur Propiley va Parfenon ibodatxonasini qurdilar. Afina-

ning bunday zo‘ravonligi ittifoqchilarning norozilik chiqishlariga 

sabab bo‘ldi. Ittifoqchilarning chiqishlari afinaliklar tomonidan 

shafqatsiz  jazolandi.  Masalan,  jazolangan  Tasos  Afinaga  o‘zi-

ning barcha kemalarini berish, devorlarini buzish, tovon to‘lash 

va eski a’zolik badalini to‘lashni davom ettirishga majbur bo‘ldi. 

Plutarxning yozishicha, «Ittifoqchilar xiroj to‘lovchilar va qullar-

ga aylandilar». Afinaning o‘z ta’sir doirasini yunon dunyosida 

muntazam ravishda kengaytirib borishi Spartaning qarshiligiga 

uchradi. Forslar bilan umumiy g‘alabadan so‘ng, har ikki dav-

lat o‘rtasidagi raqobat keskinlashdi. Forslar Egey dengizidan 

siqib chiqarildi

, u yana «Yunon ko‘li» bo‘lib qoldi. «Kalliy» sulh 

shartnomasi (mil.avv. 449-yil)dan so‘ng, forslarning dengiz flo-

ti Egey dengiziga kirishdan mahrum bo‘ldi. Eron quruqlikda-

gi qo‘shinlarini Kichik Osiyo qirg‘og‘idan uzoqda saqlab turish 

majburiyatini oldi.

Mil.avv. V asrda yunon dunyosining siyosiy va madaniy hay-

otining markazi Kichik Osiyo va Egey orollaridan Bolqon Yuno-

nistoniga ko‘chdi. Yunon viloyatlari ichida Attika viloyatining 

roli oshdi. Yunon-fors urushlaridan so‘ng Afinada keskin siyo-

siy kurash natijasida demokratik kuchlar Perikl boshchiligida 

g‘olib chiqdilar. Periklgacha Efial’t islohot o‘tkazib, zodagonlar 

areopagining siyosiy mavqeyini yo‘q qilgan edi. Areopag ixtiyo-

rida faqat qasddan odam o‘ldirish va diniy an’analarga qarshi 

jinoyatlarni ko‘rib, sud qilish vazifalarigina qoldi xolos. Are-

opagning siyosiy funksiyalari Klisfen joriy qilgan Besh

  yuzlar 

kengashi va gelieyaga berildi.

Xalqaro  savdodan  manfaatdor  bo‘lgan  Afina  savdogar-hu-

narmand va dengizchilari Afinaning yunon shaharlari ustidan 

yetakchiligini mustahkamlashni talab qildilar. Ular ittifoqchi-

larga nisbatan qat’iy siyosat yuritish, Afinaning yunon dunyo-

siga boshchilik qilishiga qarshi turadigan har qanday kuchlar-

ga  qarshi  keskin  kurash  olib  borishni  talab  qildilar.  Afinada 

zodagon Kleonning Periklga qarshi turishi tugatilgandan so‘ng, 

demokratik  harakat  Afina  siyosiy  hayotida  yetakchi  o‘ringa 

chiqdi. Besh yuzlar kengashining ta’siri kuchaydi. Bu kengash-

da aholining kambag‘al tabaqalarining ishtiroki uchun imkoni-

---

379

yatlar yaratildi. Gelieyada sudyalik vazifasini bajarish uchun 

yoki Besh yuzlar kengashiga a’zolik uchun ish haqi to‘lashning 

joriy qilinishi, hatto kambag‘allarga ham qur’a tashlash yo‘li 

bilan saylanadigan 5 ming sudyadan biri bo‘lish imkoniyati-

ni berdi. Shahar aholisining o‘rta qatlami bo‘lgan zevgitlarga 

ar xont vazifasini bajarishga ruxsat berildi. Tashqi siyosatda 

Afina yunon dunyosiga hukmronlik qilish uchun faol harakat 

qildi. Afinaning qo‘shni viloyatlarga taziyqi kuchayib, Sparta bi-

lan urush harakatlari olib borildi. Mil.avv. 445-yil Sparta bilan 

30 yil muddatga tinchlik shartnomasi imzolandi. Ammo tinch-

lik 14 yil davom etdi. Keyin esa Peloponnes urushi boshlanib, 

uzoq qa cho‘zilgan urush barcha yunon shaharlarini zaiflashtir-

di. Urush 27 yil davom etib, ko‘pgina shaharlar vayron bo‘ldi. 

10 minglab kishilar qurbon bo‘ldi. Urf-odat va qonunlar poymol 

qilindi. Yunon dunyosi shundan so‘ng tushkunlikka yuz tutdi.